του Σπύρου ΔανέλληΤο "κίνημα της πατάτας" -αναμφισβήτητα η πιο ενδιαφέρουσα και στοχευμένη αντίδραση της κοινωνίας των πολιτών στις νέες συνθήκες - ανέδειξε το ζήτημα της απόκλισης μεταξύ των τιμών παραγωγού και καταναλωτή. Oι παραγωγοί εισπράττουν πολύ χαμηλές τιμές για ένα προϊόν που διατίθεται στους καταναλωτές σε πολύ υψηλότερες.
Η επιτυχία του κινήματος συνδέθηκε με την παράκαμψη των "μεσαζόντων" αλλά το θέμα είναι πιο περίπλοκο. Αφενός γιατί η συλλήβδην κατάργηση των μεσαζόντων εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους για τον παραγωγό και τον καταναλωτή, αφετέρου γιατί η αγροδιατροφική αλυσίδα κρύβει αδιαφάνειες και στρεβλώσεις που πρέπει οπωσδήποτε να αντιμετωπισθούν οργανωμένα, ριζικά και αποτελεσματικά.
Τι κρύβει λοιπόν, το άνοιγμα της ψαλίδας μεταξύ των δύο τιμών; Πότε είναι δικαιολογημένο και πότε όχι; Πότε πρέπει να μικρύνει και πώς;
Καταρχάς, μεταξύ παραγωγής του αρχικού γεωργικού προϊόντος και διάθεσης του τελικού προϊόντος στον καταναλωτή μεσολαβούν ένα ή περισσότερα ενδιάμεσα στάδια εμπορίας. Αυτό που ονομάζουμε «αγροδιατροφική αλυσίδα». Τα στάδια αυτά, συνήθως, περιλαμβάνουν το μετασχηματισμό ενός γεωργικού προϊόντος στο χώρο (μεταφορά, διανομή, πώληση) ή/και στο χρόνο (αποθήκευση/συντήρηση) ή/και στη μορφή (τυποποίηση, συσκευασία, μεταποίηση). Επιπρόσθετα στάδια μπορεί να είναι η πιστοποίηση, η διαφήμιση κλπ. Κάθε υπηρεσία παρεχόμενη στα ενδιάμεσα στάδια προσθέτει αξία στο αρχικό προϊόν, έχει κόστος και περιθώριο κέρδους γι αυτόν που την προσφέρει.
Τρεις λόγοι που μπορεί να προκαλούν μεγέθυνση στο άνοιγμα της ψαλίδας:
1. Το κόστος της υπηρεσίας είναι υψηλότερο της αποδοτικής χρήσης των συντελεστών παραγωγής, εξαιτίας προβληματικής λειτουργίας άλλων τομέων. Για παράδειγμα ανεπαρκείς υποδομές μεταφορών ή κλειστά επαγγέλματα επιβαρύνουν δυσανάλογα το κόστος μεταφοράς.
2. Το περιθώριο κέρδους για την παροχή μιας ενδιάμεσης υπηρεσίας είναι αθέμιτο. Πρόκειται για την περίπτωση κερδοσκόπων μεσαζόντων και κατάχρησης δεσπόζουσας θέσης στην αλυσίδα (καρτέλ).
3. Η μεγάλη αγροδιατροφική αλυσίδα μπορεί να περιλαμβάνει ε πολλά στάδια παροχής πρόσθετων υπηρεσιών μέχρι το προϊόν να φτάσει στον καταναλωτή. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής ευνοεί την κατανάλωση «έτοιμων» φαγητών και επεξεργασμένων τροφών σε κοινωνίες με υψηλό βιοτικό επίπεδο, πιο επιλεκτικούς καταναλωτές με απαιτήσεις ασφάλειας, προστασίας του περιβάλλοντος, παρουσίασης του προϊόντος κλπ.
Από την άλλη, η κλιματική αλλαγή και η επιβάρυνση του περιβάλλοντος από άσκοπες μεταφορές καθιστούν πιο ελκυστικό τον περιορισμό των δικτύων διανομής ενός προϊόντος σε μικρότερη ακτίνα (τοπικά δίκτυα) και τη σύντμηση της αγροδιατροφικής αλυσίδας. Επίσης, μικρότεροι παραγωγοί θέλοντας να αποκτήσουν μεγαλύτερο έλεγχο στις συνθήκες διάθεσης του προϊόντος τους στρέφονται σε τοπικά δίκτυα εμπορίας ή/και στην υιοθέτηση άμεσων πωλήσεων από το αγρόκτημα, κοντινά σημεία διάθεσης, μέσω διαδικτύου κλπ.
Δεν υπάρχει, με δυο λόγια, σωστή απάντηση για το πόσα πρέπει να είναι τα ενδιάμεσα στάδια. Αρκεί να λειτουργούν με διαφάνεια σε συνθήκες υγιούς ανταγωνισμού. Όταν αυτό συμβαίνει, ο αριθμός και το περιεχόμενο των υπηρεσιών που προσφέρονται καθορίζεται από τις εκάστοτε συνθήκες, τις ανάγκες των παραγωγών και τις απαιτήσεις- προτιμήσεις του καταναλωτή. Επομένως, ο τρίτος λόγος απόκλισης, η μεγάλη αγροδιατροφική αλυσίδα, όχι μόνο δε συνιστά πρόβλημα αλλά, αντίθετα, συμβάλλει στην αύξηση της προστιθέμενης αξίας του προιόντος.
Όμως, ακόμα και στην περίπτωση μιας διαφανούς ανταγωνιστικής αλυσίδας, όσο περισσότερα είναι τα ενδιάμεσα στάδια και μεγαλύτερη η αξία που προστίθεται από αυτά, τόσο μικρότερο θα είναι το μερίδιο που θα κατέχει η τιμή του παραγωγού στην τελική τιμή του καταναλωτή. Η αύξηση του μεριδίου του παραγωγού στην τελική αξία του προϊόντος προϋποθέτει ανάληψη από τον παραγωγό και ρόλου σε ένα ή περισσότερα από τα ενδιάμεσα στάδια της αλυσίδας (μεταποίηση, τυποποίηση, αποθήκευση, μεταφορά κλπ). Αυτή η διάσταση, για να αποδώσει οφέλη, απαιτεί συνήθως το συνασπισμό παραγωγών σε μεγάλες ομάδες που λειτουργούν με επιχειρηματικά κριτήρια.
Σε αυτό το σημείο πρέπει να γίνει μια επισήμανση σε σχέση με το "κίνημα της πατάτας". Η συρρίκνωση της ψαλίδας μπορεί να οφείλεται περισσότερο στην παράκαμψη σταδίων και φορολόγησης ή στην ανάληψη της διεξαγωγής σταδίων και του ανάλογου κόστους από εθελοντές παρά στην άρση των δύο πρώτων αιτίων, που συνιστούν και το πρόβλημα στην αγροδιατροφική αλυσίδα.
Στην περίπτωση αυτή σύντομα θα φανεί η ανάγκη για χρήση και άλλων ενδιάμεσων σταδίων (αποθήκευσης, συντήρησης, διάθεσης σε μικρότερες συσκευασίες, πιστοποίησης ασφάλειας και ποιότητας κλπ). Και όταν επανενταχθούν στην αλυσίδα, θα προσθέσουν και πάλι το κόστος των υπηρεσιών τους και της αξίας που προσθέτουν στην προηγούμενη τιμή του προϊόντος.
Μόνιμη λύση, λοιπόν, στο πρόβλημα της αδικαιολόγητης απόκλισης μεταξύ των τιμών παραγωγών και καταναλωτή, θα βρεθεί μόνο με την άρση και των δύο πρώτων αιτίων. Και για να γίνει αυτό απαιτείται:
1. Μια συνολική, αποφασιστική αντιμετώπιση όλων των δυσλειτουργιών και της αθέμιτης κερδοσκοπίας σε όλα τα στάδια της αγροδιατροφικής αλυσίδας, με άνοιγμα των επαγγελμάτων, καταπολέμηση πρακτικών αθέμιτου ανταγωνισμού, αλλά και δημιουργία κινήτρων/αντικινήτρων για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της απάτης και της φοροδιαφυγής. Δεν υπάρχει κανένας σοβαρός λόγος σήμερα ώστε να μην υποχρεώνεται ο παραγωγός στην έκδοση τιμολογίων πώλησης. Η εξαίρεσή του -προσβλητική για τις ικανότητες των παραγωγών- δημιουργεί κίνητρα και για τον έμπορο και για τον παραγωγό να συμφωνήσουν στην έκδοση υπερτιμολογημένων, εικονικών παραστατικών αγοράς, επιβαρύνοντας τον καταναλωτή και το φορολογούμενο και ευνοώντας την καταστροφική πρακτική των "ελληνοποιήσεων" φθηνών και αμφίβολης ποιότητας εισαγόμενων προϊόντων.
2. Ισχυροποίηση της διαπραγματευτικής θέσης των παραγωγών με ανάπτυξη συνεργασίας μεταξύ των παραγωγών σε επιχειρηματική βάση. Είναι πολύ ευκολότερη η πρόσβαση του παραγωγού στις αγορές μέσα από ένα μεγάλο συλλογικό επιχειρηματικό σχήμα. Προς αυτήν την κατεύθυνση είναι απολύτως αναγκαία η ενημέρωση και σωστή πληροφόρηση των παραγωγών και η ανάληψη πρωτοβουλιών από τους ίδιους, αξιοποιώντας και τις δυνατότητες που τους δίνει και θα τους δώσει η Κοινή Γεωργική Πολιτική μετά το 2013.
Κεντρική επιδίωξη πρέπει να είναι η αποδοτική λειτουργία όλων των τομέων της οικονομίας για το συμφέρον του κοινωνικού συνόλου. Να επιτύχουμε, δηλαδή, την καλύτερη αξιοποίηση των πεπερασμένων πόρων (χρηματικών, ανθρώπινων, φυσικών) σε όλα τα στάδια. Οργανωμένα και με προτεραιότητες.
Γι΄αυτό ο ενθουσιασμός των πολιτών είναι χρήσιμος αλλά ο αυτοσχεδιασμός των πολιτικών επικίνδυνος.
*Ο Σπύρος Δανέλλης είναι ευρωβουλευτής, μέλος της Επιτροπής Γεωργίας & Ανάπτυξης της Υπαίθρου.
Αναρτήσεις
