του Δημοσθένη Παπαδάτου-Αναγνωστόπουλου
Οι διαμάχες για την Ιστορία, και δη τη νεότερη, δεν είναι μάχες για το παρελθόν – κυρίως όταν αφορούν διχασμούς που καθορίζουν ακόμα πολιτικές ιδεολογίες. Στην περίπτωση ωστόσο του «νέου κύματος», ή «μετα-αναθεωρητικού» ιστοριογραφικού ρεύματος, όπως αυτοχαρακτηρίζεται, οι διαμάχες για την ιστορία των Δεκεμβριανών και του Εμφυλίου είναι μάχες απροσχημάτιστα πολιτικές. Το επιβεβαιώνουν οι ίδιοι οι επικεφαλής του εγχειρήματος: Στην πυκνή αρθρογραφία τους εδώ και μια δεκαετία (σταΝέα, το Βήμα και την Καθημερινή), επικρίνουν τον προσανατολισμό της ιστορικής έρευνας σε «στείρα ερωτήματα, που είχαν πιο πολύ σχέση με τις μεταφυσικές ανησυχίες της Αριστεράς»· σε πιο συστηματικά εκδοτικά εγχειρήματα, το πρόβλημά τους είναι ξανά «η πολιτική και ιδεολογική κυριαρχία της Αριστεράς μετά την πτώση της δικτατορίας» [1]. Και από τον κανόνα δεν ξεφεύγει ούτε η πρόσφατη απάντησή τουςστους Ed Vulliamy και Helena Smith, για το πολυσυζητημένο άρθρο στον Observer,«Αθήνα 1944: Το βρώμικο μυστικό της Βρετανίας», στις 30.11.2014.
H τελευταία παρέμβαση των «εφτά ευυπόληπτων ιστορικών», που φιλοξενείται στηνAthens Review of Books, δεν θα είχε τίποτα το επιλήψιμο, αν στόχος της ήταν απλώς η διόρθωση πραγματολογικών σφαλμάτων στο επίμαχο άρθρο. Διότι, πράγματι, ήταν έλληνες αστυνομικοί (και όχι βρετανοί στρατιώτες) αυτοί που πυροβόλησαν τους διαδηλωτές της 3ης Δεκεμβρίου 1944 στο Σύνταγμα· πράγματι, ανάμεσα στους αντιπάλους του ΕΑΜ στα Δεκεμβριανά βρίσκονταν και τμήματα του αστικού κόσμου που αντιστάθηκαν στην Κατοχή, ή έστω δεν συνεργάστηκαν με τις κατοχικές Αρχές· και πράγματι, δεν ήταν τον Μάιο του ’44 που το ΕΑΜ συμφώνησε την αποστολή βρετανικών στρατευμάτων στην Ελλάδα. Τι σχέση όμως έχουν αυτά με το ότι «ο Παπανδρέου και οι Βρετανοί προσπάθησαν να αφοπλίσουν όλες τις αντιστασιακές ομάδες και να τις εντάξουν στην Εθνοφυλακή», όταν στο άρθρο συζητείται ο μη αφοπλισμός των Ταγμάτων Ασφαλείας και η μη εκκαθάριση των κρατικών μηχανισμών από τους συνεργάτες των ναζί; Τι σχέση έχουν οι μεταπηδήσεις από το ΕΑΜ στο κυβερνητικό στρατόπεδο επί Εμφυλίου, ή οι συντάξεις που πήραν οι αντιστασιακοί επί ΠΑΣΟΚ, όταν το άρθρο αναφέρεται στις διώξεις και τα βασανιστήρια που υπέστησαν μέλη του ΕΑΜ μετά το ’44; Και τι άλλο από προσπάθεια ιστορικής δικαίωσης των νικητών, όχι δηλαδή απόπειρα ιστορικής ερμηνείας, είναι το ρητορικό «δικαιούται κανείς να αναρωτιέται αν η τύχη της Ελλάδας υπό το ΕΑΜ/ΚΚΕ θα ήταν διαφορετική» (εννοείται από τις χώρες του «υπαρκτού»); Γιατί, όπως είναι προφανές, ένα τέτοιο ερώτημα δεν αποκαθιστά τη βρετανική επέμβαση στα πραγματικά της όρια. Απλώς τη δικαιώνει.
Κακά τα ψέματα: Τόσο μεθοδολογικά, με την προσφυγή δηλαδή σε μια διεπιστημονική προσέγγιση της περιόδου 1940-1950 που αντιμετωπίζει την ιστορία απλώς ως πηγή πληροφοριών ή ταυτίζει το ιστορικό γεγονός με τη μνήμη του [2], όσο και με αποφάνσεις του τύπου «οι εξελίξεις είχαν πλέον δρομολογηθεί και το τι έγινε στο συλλαλητήριο της 3ης Δεκεμβρίου δεν έχει παρά συμβολική σημασία [3]» (αντίστοιχα: «το μεγαλύτερο όφελος της Αντίστασης καταγράφεται σε συμβολικό επίπεδο) [4]», οι ευυπόληπτοι «μετα-αναθεωρητές» ιστορικοί κάνουν απλώς (δεξιά) πολιτική, χωρίς καν τα προσχήματα της επιστημονικής δεοντολογίας.
Εν προκειμένω, η διαμάχη ελλήνων ιστορικών με βρετανούς δημοσιογράφους έχει μια διάσταση καταφανώς γκροτέσκα. Θέλω να πω, η σπουδή να αποκασταθεί ο ρόλος της βρετανικής πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας, που επικρίνεται από ένα βρετανικό έντυπο, είναι τουλάχιστον ακατανόητη, όταν μάλιστα αφορά τα Δεκεμβριανά – μια σύγκρουση για την οποία ο Ανάυριν Μπέβαν, υψηλόβαθμο στέλεχος των βρετανών Εργατικών, δήλωνε στη Βουλή στις 20.12.1944: «Προσγειωθήκαμε στην Ελλάδα ως απελευθερωτές και φαίνεται να μένουμε ως τύραννοι […] οι Γερμανοί δεν βομβάρδισαν την Αθήνα, αλλά εμείς το κάναμε». Ηταν ο Μπέβαν που, στην ίδια ομιλία, θα ανέτρεπε το επιχείρημα ότι τα Δεκεμβριανά ήταν απόπειρα πραξικοπήματος του ΕΑΜ («αν ήθελαν, θα μπορούσαν να το κάνουν πριν φτάσουμε εμείς») [5]. Αλλά και τι μ” αυτό; Εβδομήντα χρόνια μετά, οι «ευυπόληπτοι» Καλύβας και Μαραντζίδης επιμένουν: «Η απόσχιση τμήματος των ενόπλων δυνάμεων μιας χώρας από τη νόμιμη κυβέρνηση», γράφουν στο αφιέρωμα της Καθημερινής για τον ΕΛΑΣ, «αποκαλείται στάση ή πραξικόπημα».
Μάλλον αναμενόμενα, η εμπλοκή στη δεκεμβριανή σύγκρουση μιας βρετανικής δύναμης 15 ταγμάτων, και η μεταφορά 1.650 ιπτάμενων φορτίων με πολεμικά εφόδια, που τελικά έκριναν και την έκβασή της [6], απουσιάζει εκκωφαντικά από την απάντηση των ελλήνων ιστορικών στους βρετανούς δημοσιογράφους – λες και ήταν κι αυτή …συμβολική. Ούτε ο ίδιος ο Τσώρτσιλ, όμως, δεν θα συμφωνούσε με μια τέτοια οπτική. Έχοντας διακινδυνεύσει στο ιταλικό μέτωπο για να κερδίσει τους «έλληνες ληστές», όπως ο ίδιος το έθετε, «τι να την κάνω την Μπολόνια, αν είναι να χάσω την Αθήνα;» [7].
***
Σε αντίθεση με μια «εθνικο-ενωτική» ανάγνωση της περιόδου, όσα έγιναν τον Δεκέμβρη του ’44 δεν «στήθηκαν» από τους βρετανούς. Βεβαίως, ο Τσώρτσιλ έγραφε στον υπ. Εξωτερικών Ήντεν ότι «Είτε θα υποστηρίξουμε τον Παπανδρέου, αν χρειαστεί και με τη βία όπως έχουμε συμφωνήσει, είτε θα πάψουμε να έχουμε τις οποιεσδήποτε βλέψεις στην Ελλάδα»· κι ήταν ο ίδιος που ξεκαθάριζε ότι «δεν μπορεί να γίνει δεκτό», αυτοί που βγήκαν στην Αντίσταση, να διεκδικήσουν και την κατοχή του Κράτους· όμως, όριο στη στρατηγική των βρετανών ήταν η ισχυρή δύναμη του ΕΑΜ και η τεράστια λαϊκή υποστήριξη που το ίδιο απολάμβανε, σε συνδυασμό με την απαξίωση του βασιλιά Γεωργίου και του προδικτατορικού πολιτικού κόσμου. Από την άλλη, ήταν ακριβώς εξαιτίας αυτού του ορίου που ο Παπανδρέου, γνωρίζοντας ότι δεν μπορεί να υπολογίζει στον αστικό κόσμο, έβαζε στο παιχνίδι τους βρετανούς:
Κατάστασις επιδεινούνται ραγδαίως Βαλκανικήν και Ελλάδα, και ευρίσκομαι εδώ με εσταυρωμένας τας χείρας. Μου είναι ακατανόητος η πλήρης εγκατάλειψις. Το ΕΑΜ καταλαμβάνει βαθμιαίως άπασαν εκκενούμενην Ελλάδα […] Αισθάνομαι ότι προδίδω την Χώραν μας. Μόνη μου ελπίς έχει απομείνει Λονδίνον. Μόνο Βρετανική Κυβέρνησις και ιδίως Πρωθυπουργός Τσώρτσιλ δύναται μεταβάλει κατάστασιν εξευρίσκων και διατάσσων άλλοθεν δυνάμεις ενεργήσουν αμέσως Ελλάδα. Παρακαλώ ενεργήσατε δι” όλων δυνάμεών σας [8].
Με την ανάδειξη της μάχης εναντίον της Αριστεράς σε αγώνα ζωής και θανάτου, η μετριοπαθής θέση του Κέντρου έγινε συνώνυμη της ωμής κρατικής (και ιμπεριαλιστικής) βίας, ενώ τα Τάγματα Ασφαλείας, που κατόπιν συμφωνίας ΕΑΜ-Παπανδρέου θα αντιμετωπίζονταν ως συνεργάτες του κατακτητή, από τότε και στο εξής θα αναβαθμίζονταν σε συμπλήρωμα των κρατικών μηχανισμών, φτάνοντας αργότερα να διεκδικούν και δάφνες αντιστασιακού στην εθνική –διάβαζε αντικομμουνιστική–, αντίσταση. Αλλά ως «αντίσταση» δεν τα δικαιώνουν εφτά δεκαετίας μετά και οι «ευυπόληπτοι» [9]; Κι αν η μάχη που δίνουν για την Ιστορία είναι μάχη πολιτική, τι θέλουν άραγε να μας πουν για το πώς θα «αντισταθεί» σήμερα στην Αριστερά ο χώρος από το Κέντρο και δεξιότερα;
_____________
Σημειώσεις
[1] Γιώργος Αντωνίου, Νίκος Μαραντζίδης, «Το επίμονο παρελθόν», στο: Γιώργος Αντωνίου, Νίκος Μαραντζίδης (επιμ.), Η εποχή της σύγχυσης. Η δεκαετία του ’40 και η ιστοριογραφία, Βιβλιοπωλείον της Εστίας 2008
[2] Βλ. Θανάσης Σφήκας, «Ο ναρκισσισμός των μικρών πραγμάτων: περί σύγχυσης, ιστοριογραφίας και άλλων δαιμόνων», Μνήμων, τχ. 30/2009 [διαθέσιμο εδώ].
[3] Νίκος Μαραντζίδης, Στάθης Καλύβας, «Τι ήταν τα Δεκεμβριανά», Ένθετο-αφιέρωμα στην Καθημερινή, 14.12.2014
[4] Στάθης Καλύβας, «Αποτιμώντας την Αντίσταση», Καθημερινή, 8.5.2011
[5] Μενέλαος Χαραλαμπίδης, Δεκεμβριανά 1944. Η μάχη της Αθήνας, Αλεξάνδρεια 2014, σ. 208
[6] ό.π., σ. 187-188
[7] Παρατίθεται στο: Σάκης Μουμτζής, Η κόκκινη βία 1943-1946. Η μνήμη και η λήθη της Αριστεράς, Επίκεντρο 2013. Περιέργως, αν και προγραμματικά συμβατός με το μετα-αναθεωρητικό εγχείρημα, ο Μουμτζής απουσιάζει από τις κοινές παρεμβάσεις των συντελεστών του – μάλλον γιατί το βασικό του προσόν, κρίνοντας από το βιογραφικό και τον δισέλιδο πρόλογο του Θάνου Βερέμη στο εν λόγω βιβλίο του, είναι ότι κάποτε πέρασε από το ΚΚΕ εσωτερικού.
[8] Χαραλαμπίδης, ό.π., σ. 32-33
[9] Ο Ιός, «Οι Ταγματασφαλίτες δικαιώνονται», Ελευθεροτυπία 26.10.2003
Αναρτήσεις
.jpg)
