Την κρίση στην Ευρώπη και τη σχέση της με την Ελλάδα, αναλύει το τελευταίο βιβλίο του Γιώργου Ρωμαίου που παρουσιάζεται την επόμενη Δευτέρα 28 Απριλίου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών(*). Το Tvxs.gr αναδημοσιεύει το έβδομο κεφάλαιο που εξετάζει την άνοδο του εθνικισμού, της Ακροδεξιάς και του αντιευρωπαϊσμού.
Οι έντονοι πολιτικοί κραδασμοί στην Ευρωπαϊκή Ένωση της οικονομικής κρίσης και του ρήγματος ανάμεσα στον ισχυρό Βορρά και τον εύθραυστο Νότο έχουν σταδιακά σχηματοποιηθεί σε ορισμένες βασικές εκφάνσεις: την επανάκαμψη του φαινομένου του ευρωπαϊκού εθνικισμού, την άνοδο της ξενοφοβικής Ακροδεξιάς και τον εντεινόμενο αντιευρωπαϊσμό, που αποτελεί στοιχείο της ρητορικής, της ιδεολογίας και της ατζέντας κομμάτων τα οποία ανήκουν σε όλο το εύρος του πολιτικού φάσματος.
Η μετατροπή –κατά της διάρκειας της κρίσης- της ενωμένης Ευρώπης σε πεδίο έντονων αντιπαραθέσεων και άσκησης πολιτικής πίεσης από την πλευρά των ισχυρότερων κρατών-μελών εις βάρος των περισσότερο εύθραυστων έδωσε δυναμική και κατεύθυνση σε πολιτικά φαινόμενα που εδώ και δεκαετίες είχαν περιθωριοποιηθεί και έμοιαζε να έχουν τεθεί υπό έλεγχο.
Η επιστροφή του ευρωπαϊκού εθνικισμού, η άνοδος πολλών ακροδεξιών κομμάτων και η εξάπλωση ενός αντιευρωπαϊκού ρεύματος -όλα αυτά με φόντο μια ασύμμετρη Ευρώπη όπου κυριαρχούν οι εθνικές στρατηγικές- αποτελούν μια κρίσιμη πρόκληση για το ευρωπαϊκό σχέδιο, αμφισβητώντας την ιδέα της ενωμένης Ευρώπης.
Η επιστροφή του ευρωπαϊκού εθνικισμού
Ο ευρωπαϊκός εθνικισμός, αν και επιβίωνε ως πολιτικό φαινόμενο σχεδόν σε κάθε χώρα μέλος της ΕΕ (στην πλειονότητα των περιπτώσεων ως αντίδραση στην παγκοσμιοποίηση και την αυξημένη μετανάστευση), είχε σε μεγάλο βαθμό περιθωριοποιηθεί από τον ευρύτερο συσχετισμό των πολιτικών δυνάμεων οι οποίες στήριζαν την ευρωπαϊκή ενοποίηση, αλλά και των ευρωπαϊκών κοινωνιών οι οποίες είχαν αποδεχθεί τα πολλαπλά οφέλη της πολιτικής σταθερότητας και της κοινωνικής ευημερίας.
Το 2010, όμως, μετά το ξέσπασμα της κρίσης, η περιθωριοποίηση άρχισε να ραγίζει και για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες ο ευρωπαϊκός εθνικισμός βρήκε διέξοδο για την ανανέωσή του. Ωστόσο, η αντιμετώπιση της κρίσης το 2010 δεν θα ευνοούσε την αναζωπύρωση του εθνικισμού αν δεν ακολουθούσε η δογματική εφαρμογή της πολιτικής της άκρας λιτότητας.
Έτσι, η διετία 2011-2013 έθεσε τα θεμέλια για την εμφάνιση στο προσκήνιο ενός φαντάσματος του παρελθόντος, καθώς και για τη νομιμοποίηση και την εδραίωση των ακραίων ιδεολογιών σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Η αντικατάσταση της κοινοτικής αλληλεγγύης (ή έστω της πολιτικής διαπραγμάτευσης) από ένα αδιαπραγμάτευτο οικονομικό δόγμα (της πολιτικής της αυστηρής λιτότητας), που επιβάλλεται με έξωθεν πιέσεις και αποτελεί κριτήριο για το μέλλον ορισμένων χωρών, υπήρξε ο καταλυτικός παράγοντας για την απότομη ανάδυση του ευρωπαϊκού εθνικισμού.
Το διπλό ευρωπαϊκό ρήγμα και οι ακραίες ιδεολογίες
Το αποτέλεσμα της επιλογής της πολιτικής της λιτότητας δημιούργησε ουσιαστικά δύο ζώνες του ευρώ: τον πλουσιότερο Βορρά και τον ασθενέστερο Νότο. Παράλληλα με αυτό το οικονομικό ρήγμα άρχισε να ανοίγει κι ένα ρήγμα ανάμεσα στον πολιτικά σταθερό Βορρά και τον πολιτικά ασταθή Νότο, ο οποίος αντιμετωπίζει πολιτικές κρίσεις, ιστορικές εκλογικές ανατροπές και πολιτικοκοινωνικό κατακερματισμό. Το διπλό αυτό –οικονομικό και πολιτικό- ρήγμα πυροδότησε τη δυναμική των ακροδεξιών και των αντιευρωπαϊκών κομμάτων.
Το διπλό ρήγμα αντανακλάται και στη μορφή που λαμβάνουν οι ακραίες ιδεολογίες στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Η συντριπτική πλειονότητα των αντιευρωπαϊκών κομμάτων στον Βορρά αποτελείται από ακροδεξιούς ή υπερσυντηρητικούς σχηματισμούς με εθνικιστική και συχνά ξενοφοβική ιδεολογική πλατφόρμα. Τα κόμματα αυτά είναι συνήθως εχθρικά προς τους μετανάστες, επιδιώκουν λιγότερες σχέσεις με τον «υποβαθμισμένο» ευρωπαϊκό Νότο και επιζητούν είτε τη διάλυση της ΕΕ είτε τον επίσημο διαχωρισμό της ευρωζώνης σε Βορρά και Νότο.
Στον Νότο, η οικονομική υποβάθμιση έχει ως αποτέλεσμα τη διασπορά του ευρωσκεπτικισμού σε όλο σχεδόν το εύρος του ιδεολογικοπολιτικού φάσματος. Διαφορετικά κόμματα, άλλα με ακραία ατζέντα και άλλα όχι, έχουν ως κοινό τους κοινό σημείο την αμφισβήτηση της σημερινής μορφής της ΕΕ. Επιπλέον, στις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, τα κόμματα που ανήκουν στο Κέντρο, δηλαδή τα κεντροδεξιά και κεντροαριστερά κόμματα τα οποία ως επί το πλείστον ανέλαβαν τη διακυβέρνηση αυτών των χωρών τις τελευταίες δεκαετίες, υπέστησαν σημαντικές εκλογικές ήττες.
Κόμματα που έως το 2010 θεωρούνταν μια ασφαλής εκλογική επιλογή, είτε υπέστησαν συντριβή και είδαν τα ποσοστά τους να συρρικνώνονται στον σκληρό πυρήνα των ψηφοφόρων τους είτε, στην καλύτερη περίπτωση, γνώρισαν μεγάλη εκλογική πτώση, καταφέρνοντας, όμως, να διατηρήσουν ένα σημαντικό κομμάτι της προηγούμενης δύναμής τους. Το κενό ήρθαν να καλύψουν ακραίες δυνάμεις –ακροδεξιές, εθνικιστικές και αντιευρωπαϊκές- εκμεταλλευόμενες τις συνθήκες οξείας πόλωσης που δημιούργησαν οι δημοσιονομικές πιέσεις στο πολιτικό και κοινωνικό πεδίο.
Η εξάπλωση του αντιευρωπαϊσμού
Το αναδυόμενο ρεύμα του αντιευρωπαϊσμού αμφισβητεί εκ των έσω την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η σφοδρή οικονομική κρίση και οι πολιτικές εντάσεις που την ακολούθησαν έθεσαν στο επίκεντρο της συζήτησης την απώλεια της εθνικής κυριαρχίας, όπως και την αντικατάστασή της από το απρόσωπο κέντρο λήψης αποφάσεων των Βρυξελλών.
Η σαφής απουσία πολιτικής αλληλεγγύης κατά τη διάρκεια της κρίσης και η εμφανής αδυναμία των εθνικών ηγεσιών να αντιμετωπίσουν μιαν εξαιρετικά περίπλοκη κατάσταση έχουν επιφέρει ισχυρό πλήγμα στην ευρωζώνη και την ΕΕ. Οι ακραίες πολιτικές δυνάμεις μετέβαλαν τον αντιευρωπαϊσμό σε κυρίαρχη ιδεολογία.
Για πρώτη φορά στη σύντομη ιστορία της η Ε.Ε. βρίσκεται αντιμέτωπη με μια αμφισβήτηση η οποία πηγάζει από τον μοιραίο μετεωρισμό της απέναντι στο φαινόμενο της κρίσης.
Ελλάδα
Η χαρακτηριστικότερη περίπτωση του διπλού ρήγματος της ευρωζώνης είναι εκείνη της Ελλάδας, δηλαδή της χώρας-μέλους με το μεγαλύτερο πρόβλημα δημοσίου χρέους, στην οποία και επιβλήθηκαν τα πιο αυστηρά μέτρα λιτότητας. Μέσα σε δύο χρόνια από το ξέσπασμα της κρίσης και ενώ είχαν ήδη παραιτηθεί δύο κυβερνήσεις, στις διπλές εκλογές του καλοκαιριού του 2012 το Κέντρο συμπιέστηκε υπερβολικά και το πολιτικό σκηνικό κατακερματίστηκε με αποτέλεσμα να αναδυθούν από τη μια πλευρά η νεοναζιστική ακροδεξιά και από την άλλη ένα καινούργιο συντηρητικό κόμμα με αντιευρωπαϊκή ρητορική.
Ειδικότερα, η κατακόρυφη εκλογική άνοδος της νεοναζιστικής Χρυσής Αυγής και η είσοδός της στο Κοινοβούλιο προκάλεσε έντονους τριγμούς στο πολιτικό σύστημα της χώρας. Έως τις εκλογές του 2012, η Χρυσή Αυγή, που ιδρύθηκε το 1985, είχε μηδαμινά ποσοστά. Χαρακτηριστικά, στις ευρωεκλογές του Ιουνίου του 2009 είχε λάβει ποσοστό 0,46% και στις βουλευτικές εκλογές του Οκτωβρίου της ίδιας χρονιάς είχε λάβει 0,29%. Από το 2010, όμως, και μετά η εκλογική πορεία της Χρυσής Αυγής θα αρχίσει να αποκτά διαφορετικά χαρακτηριστικά. Στις αυτοδιοικητικές εκλογές του Οκτωβρίου του 2010 η Χρυσή Αυγή θα κερδίσει μία έδρα στο δημοτικό συμβούλιο του Δήμου Αθηναίων, λαμβάνοντας το 5,29% των ψήφων.
Η ακτινογραφία των αποτελεσμάτων εκείνων των εκλογών αποδεικνύει πως η ΧΑ εκμεταλλεύτηκε την απουσία του κράτους από αθηναϊκές συνοικίες που τα τελευταία χρόνια είχαν υποβαθμιστεί εξαιτίας της αύξησης της εγκληματικότητας και της ανεξέλεγκτης μετανάστευσης. Για παράδειγμα, η ΧΑ έλαβε το υψηλότερο ποσοστό της στην περιοχή του Αγίου Παντελεήμονα (16ο εκλογικό διαμέρισμα) με 14,7% και το δεύτερο υψηλότερο στη γειτονική περιοχή της πλατείας Βικτωρίας και της οδού Πατησίων (17ο εκλογικό διαμέρισμα) με 12,3%. Στις ίδιες συνοικίες είχαν λάβει νωρίτερα χώρα πολλές επιθέσεις εναντίον μεταναστών.
Εντωμεταξύ, από τον Μάιο του 2010, η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ είχε ήδη προσφύγει στον Μηχανισμό Στήριξης και είχε υπογράψει την πρώτη δανειακή σύμβαση με τίμημα σκληρά δημοσιονομικά μέτρα, που είχαν ως αποτέλεσμα τη μεγάλη πολιτική πόλωση και τις έντονες κοινωνικές αντιδράσεις. Κατά τη διάρκεια του επόμενου έτους τα δημοσκοπικά ποσοστά της ΧΑ θα αρχίσουν να εκτοξεύονται μαζί με τους δείκτες της ύφεσης και της ανεργίας, που θα προκαλέσουν την ελεύθερη πτώση των δύο πυλώνων του μεταπολιτευτικού δικομματισμού, του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ. Στις διπλές εκλογές του 2012 (6 Μαΐου και 17 Ιουνίου), η ΧΑ έλαβε 6,97% και 6,92%, εκλέγοντας 21 και 18 βουλευτές αντίστοιχα.
Από εκείνο το σημείο και μετά, η ΧΑ θα επιχειρήσει μέσω της παρουσίας της στη Βουλή να θέσει την εξτρεμιστική ατζέντα της στο επίκεντρο της ελληνικής πολιτικής ζωής. Ακραία εχθρική και επιθετική απέναντι στους μετανάστες, η ΧΑ θα προβάλει εαυτήν ως ένα εθνικιστικό, αντισυστημικό και αντιευρωπαϊκό κόμμα. Ουσιαστικά, η ΧΑ θα αποτελέσει ένα νεοναζιστικό, αντισημιτικό και ρατσιστικό μόρφωμα, με έντονη, όπως αποδείχθηκε, εγκληματική δράση, το οποίο θα εκμεταλλευτεί τη σφοδρή οικονομική κρίση, την αναξιοπιστία των κομμάτων εξουσίας και την πολιτική αστάθεια. Τον Σεπτέμβριο του 2013, μετά τη δολοφονία ενός αντιφασίστα μουσικού ακτιβιστή από έναν Χρυσαυγίτη, οι αρχές θα συλλάβουν τον πρόεδρο του κόμματος Ν. Μιχαλολιάκο και αρκετούς βουλευτές του.
Η ελληνική κρίση είχε κι ένα άλλο πολιτικό προϊόν: τη συγκρότηση ενός ευρωσκεπτικιστικού κόμματος υπό την επωνυμία Ανεξάρτητοι Έλληνες. Το κόμμα ιδρύθηκε από τον πρώην υπουργό της ΝΔ Πάνο Καμμένο τον Φεβρουάριο του 2012 και από βουλευτές οι οποίοι αποσχίστηκαν από τη ΝΔ, διαφωνώντας με τη δεύτερη δανειακή σύμβαση που υπεγράφη από την τρικομματική κυβέρνηση Παπαδήμου στην οποία συμμετείχε η ΝΔ. Οι Ανεξάρτητοι Έλληνες είναι ένα κόμμα με σαφή εθνικιστικά χαρακτηριστικά και έντονο λαϊκισμό στη ρητορική του. Στις διπλές εκλογές του 2012 οι Ανεξάρτητοι Έλληνες έλαβαν 10,60% (33 έδρες) τον Μάιο και 7,51% (18 έδρες) τον Ιούνιο. Από τον Δεκέμβριο, όμως, του 2012, εσωτερικές διαφωνίες οδήγησαν στην αποχώρηση μιας σειράς κορυφαίων στελεχών, με αποτέλεσμα το κόμμα να βρίσκεται έκτοτε σε πτώση και τις δημοσκοπήσεις να τοποθετούν το ποσοστό του γύρω στο 5%.
Ιταλία
Η εκλογική υποχώρηση των κεντρώων ιταλικών κομμάτων ήταν αντίστοιχη με την ελληνική περίπτωση. Τόσο η ιταλική Κεντροαριστερά (Δημοκρατικό Κόμμα, PD) όσο και η ιταλική Kεντροδεξιά (Λαός της Ελευθερίας, PdL) είδαν τα ποσοστά τους να υποχωρούν σημαντικά στις εκλογές του Φεβρουαρίου 2013 ενώ το αμιγώς κεντρώο κόμμα του Μάριο Μόντι απέσπασε μόνο το 10,5% των ψήφων. Ωστόσο, οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης δεν οδήγησαν στην ανάδειξη ενός ρατσιστικού ακροδεξιού κόμματος, όπως η Χρυσή Αυγή, ή στον σχηματισμό ενός εθνικιστικού κόμματος, όπως οι Ανεξάρτητοι Έλληνες, αλλά στην εκλογική εκτόξευση ενός ευρωσκεπτικιστικού κινήματος μάλλον αριστερής κλίσης, του Kινήματος των Πέντε Aστέρων (MoVimento 5 Stelle). Στις εκλογές του Φεβρουαρίου του 2013, το Κίνημα των Πέντε Αστέρων, υπό τον δημοφιλή κωμικό ηθοποιό και μπλόγκερ Μπέπε Γκρίλο, απέσπασε το εντυπωσιακό 25,5% των ψήφων και αναδείχθηκε σε τρίτο κόμμα.
Το Κίνημα των Πέντε Αστέρων ιδρύθηκε τον Οκτώβριο του 2009 και τη διετία 2010-2012 συμμετείχε σε όλες τις περιφερειακές και τοπικές εκλογές, εμφανίζοντας σταθερά ανοδική πορεία. Αποκορύφωμα ήταν φυσικά ο θρίαμβος στις βουλευτικές εκλογές του Φεβρουαρίου του 2013. Ο Μπέπε Γκρίλο εκμεταλλεύτηκε τη δυσαρέσκεια των ιταλών ψηφοφόρων από τη συνεχιζόμενη ύφεση και την αύξηση της ανεργίας, αλλά και την οργή τους για τα «παλαιά» πολιτικά κόμματα, καταγγέλλοντας την ιταλική πολιτική ελίτ και τον τρόπο λειτουργίας της ΕΕ και ζητώντας παράλληλα δημοψήφισμα για την παραμονή ή όχι της Ιταλίας στο ευρώ.
Γαλλία
Την εκλογική επιτυχία του ευρωσκεπτικιστικού Κινήματος των Πέντε Αστέρων επιδιώκει, από την ακροδεξιά πλευρά του πολιτικού φάσματος, το γαλλικό Εθνικό Μέτωπο (Front National), το οποίο αποτελεί ένα από τα παλαιότερα ακροδεξιά κόμματα στην ΕΕ. Πριν το 2011, όταν ακόμη στην ηγεσία του κόμματος βρισκόταν ο ιδρυτής του Ζαν Μαρί Λεπέν, το Εθνικό Μέτωπο ήταν ένα ακροδεξιό κόμμα με ρατσιστική, ξενοφοβική και αντισημιτική ρητορική.
Το 2011, τον Λεπέν διαδέχθηκε στην ηγεσία η θυγατέρα του Μαρίν, η οποία αναδιαμόρφωσε οργανωτικά και ιδεολογικά το Εθνικό Μέτωπο. Στο επίκεντρο της ιδεολογίας του αναδιαμορφωμένου Εθνικού Μετώπου βρίσκεται ο οικονομικός εθνικισμός, ο έντονος αντιευρωπαϊσμός και η ρητορική για τον περιορισμό της μετανάστευσης. Η Μαρίν Λεπέν υποστηρίζει την αποχώρηση της Γαλλίας από το ευρώ, την ανάκτηση της γαλλικής εθνικής κυριαρχίας από τις Βρυξέλλες και μιαν αυστηρότερη πολιτική στο μεταναστευτικό. Επιδιώκοντας να καταστήσει τον πολιτικό της χώρο πιο ελκυστικό, η Λεπέν έχει απορρίψει τον χαρακτηρισμό του «ακροδεξιού». Μάλιστα στις 4 Οκτωβρίου του 2013 δήλωσε πως το κόμμα της δεν έχει καμία σχέση με κόμματα όπως η Χρυσή Αυγή και πως το Εθνικό Μέτωπο «δεν είναι ούτε δεξιό ούτε αριστερό, αλλά εθνικό».
Υπό την ηγεσία της Μαρίν Λεπέν, το Εθνικό Μέτωπο βρίσκεται σε συνεχή ανοδική πορεία. Σε αυτό έχει συντελέσει τόσο η εύθραυστη κατάσταση της γαλλικής οικονομίας όσο και η δυσαρέσκεια που έχει αρχίσει να μεγαλώνει όχι μόνο απέναντι στις Βρυξέλλες και στο Βερολίνο, αλλά και απέναντι στις αδύναμες οικονομίες του Νότου. Έτσι, στις τοπικές εκλογές του Μαρτίου του 2011, το Εθνικό Μέτωπο έλαβε 15% των ψήφων (από 4,5% που είχε λάβει στις προηγούμενες).
Στη συνέχεια, στις προεδρικές εκλογές του Απριλίου του 2012, το Εθνικό Μέτωπο έφτασε κοντά στο να περάσει στον δεύτερο γύρο, όπως είχε κάνει και δέκα χρόνια νωρίτερα, το 2002. Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής της εκστρατείας, η Λεπέν τάχθηκε υπέρ της αποχώρησης της Γαλλίας από την ευρωζώνη, της μείωσης της παράνομης μετανάστευσης και της «εθνικής προτεραιότητας» για τους γάλλους πολίτες ως προς την ανεύρεση εργασίας και την παροχή των κοινωνικών υπηρεσιών. Το Εθνικό Μέτωπο έλαβε 17,9% των ψήφων, δηλαδή 7,5% μονάδες πάνω από το ποσοστό που είχε λάβει στις προεδρικές εκλογές του 2007.
Το 2013 η άνοδος του Εθνικού Μετώπου ήταν ακόμα μεγαλύτερη. Τον Οκτώβριο, ο υποψήφιος του Εθνικού Μετώπου κέρδισε τον υποψήφιο του κεντροδεξιού UMP στις τοπικές εκλογές στο καντόνι του Μπρινιόλ. Την ίδια περίοδο, τα αποτελέσματα μιας δημοσκόπησης που διενεργήθηκε από το Ινστιτούτο Ifop προκάλεσαν αναταραχή στα υπόλοιπα κόμματα: το Εθνικό Μέτωπο ερχόταν πρώτο κόμμα με 24%. Δεύτερο ήταν το κεντροδεξιό UMP με 22% και τρίτο το κυβερνών Σοσιαλιστικό Κόμμα με 19%.
Στο ετήσιο συνέδριο του κόμματος, που διεξήχθη στα μέσα Σεπτεμβρίου 2013 στη Μασσαλία, η Λεπέν κωδικοποίησε τη στρατηγική του κόμματος ενόψει των γαλλικών δημοτικών εκλογών του 2014: εδραίωση του κόμματος στο αυτοδιοικητικό επίπεδο με την εκλογή όσο το δυνατόν περισσότερων δημοτικών συμβούλων, με απώτερο στόχο τις επόμενες προεδρικές εκλογές.
Όσον αφορά τις ευρωεκλογές του 2014, η ηγεσία του Εθνικού Μετώπου επεξεργάζεται τη δημιουργία μιας νέας πολιτικής ομάδας στο Ευρωκοινοβούλιο. Στο πλαίσιο αυτό, έχει ήδη ξεκινήσει επαφές με τον Γκέερτ Βίλντερς, τον αρχηγό του ολλανδικού ακροδεξιού κόμματος, του Κόμματος για την Ελευθερία. Μια πρώτη συνάντηση πραγματοποιήθηκε στις 13 Νοεμβρίου στη Χάγη, όπου σε κοινή συνέντευξη Τύπου οι δύο ηγέτες ανακοίνωσαν τη συγκρότηση ενός κοινού αντιευρωπαϊκού μπλοκ ενόψει των ευρωεκλογών του Μαΐου 2014 (το μπλοκ θα μετεξελιχθεί σε ευρωκοινοβουλευτική ομάδα). Κατά τη διάρκεια της συνέντευξης Τύπου, η Λεπέν χαρακτήρισε την Ευρωπαϊκή Ένωση «πανίσχυρο σύστημα που έχει ρίξει τους λαούς μας σε σκλαβιά», τονίζοντας πως «η εποχή που τα πατριωτικά κινήματα ήταν διχασμένα, συνήθως επειδή φοβούνταν μήπως δαιμονοποιηθούν, έχει περάσει προ πολλού».
Ολλανδία
Το ολλανδικό Κόμμα για την Ελευθερία (PVV) ιδρύθηκε από τον Γκέερτ Βίλντερς το 2005. Πρόκειται για ένα κόμμα με ακροδεξιά και αντιευρωπαϊκή ατζέντα, εχθρικό προς τη μετανάστευση, που έχει αντιταχθεί στην παροχή οικονομικής βοήθειας προς την Ελλάδα και γενικότερα προς τις ασθενέστερες οικονομίες του ευρωπαϊκού Νότου.
Στις εθνικές εκλογές του Νοεμβρίου του 2006, το πρωτοεμφανιζόμενο τότε PVV είχε την πρώτη σημαντική εκλογική του επιτυχία, λαμβάνοντας το 5,9% των ψήφων και εννέα έδρες. Από εκείνο το σημείο και μετά το PVV εδραιώθηκε στην ολλανδική πολιτική σκηνή. Στις ευρωεκλογές του 2009 εκτινάχθηκε στη δεύτερη θέση με 16,97% και στις εθνικές εκλογές του επόμενου έτους ήλθε τρίτο κόμμα με 15,4% και 24 έδρες, υποστηρίζοντας την κυβέρνηση συνεργασίας του συντηρητικού VVD και των Ολλανδών Χριστιανοδημοκρατών (CDA), χωρίς να συμμετάσχει στο υπουργικό συμβούλιο. Τον Απρίλιο του 2012, ο Βίλντερς απέσυρε την στήριξή του προς την κυβέρνηση, απορρίπτοντας την επιβολή μέτρων λιτότητας. Στις εκλογές που ακολούθησαν, τον Σεπτέμβριο του 2012, το PVV είδε τη δύναμή του να μειώνεται στο 10% και στις δεκαπέντε έδρες.
Τον Δεκέμβριο του 2012, το PVV έφερε στην ολλανδική Βουλή μια πρόταση παγώματος της χρηματοδοτικής βοήθειας προς την ελληνική κυβέρνηση, πρόταση που καταψηφίστηκε από όλα τα υπόλοιπα κόμματα. Πρόσφατα, ο Γκέερτ Βίλντερς δήλωσε: «Από τους λαούς της Ευρώπης εκλάπη η εθνική τους κυριαρχία, η οποία μεταβιβάστηκε στις απομακρυσμένες Βρυξέλλες και τώρα οι αποφάσεις λαμβάνονται πίσω από κλειστές πόρτες από μη εκλεγμένους γραφειοκράτες». Κατά τη διάρκεια πάλι της κοινής του συνέντευξης με την αρχηγό του γαλλικού Εθνικού Μετώπου, ο Βίλντερς είπε: «Συνεργαζόμαστε εναντίον των Βρυξελλών που αποφασίζουν τα πάντα. Θα απελευθερώσουμε την Ευρώπη από το τέρας των Βρυξελλών».
Αυστρία
Η αυστριακή Ακροδεξιά έχει επίσης σημαντικές εκλογικές επιτυχίες. Το αυστριακό Κόμμα της Ελευθερίας (FPO) είχε συμμετάσχει σε κυβερνητικό σχηματισμό με το Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα (OVP), το 1999, έχοντας έλθει πρώτο με το 26,9% των ψήφων. H κυβερνητική του, όμως, θητεία οδήγησε σε φθορά και σε σημαντική πτώση της δύναμής του στις επόμενες εκλογές, το 2002, οπότε και έλαβε το 10% των ψήφων.
Το 2005 την προεδρία του κόμματος ανέλαβε ο Χανς Κρίστιαν Στράχε. Το FPO απόκτησε νέα δυναμική μετά τις εκλογές του Σεπτεμβρίου του 2008 (όπου αναδείχθηκε τρίτο κόμμα με 17,54%) και ακόμα περισσότερο από τις εκλογές του Σεπτεμβρίου του 2013 (αναδείχθηκε ξανά τρίτο κόμμα με 20,51%). Το FPO έχει αντιταχθεί επανειλημμένως στη δανειακή στήριξη των χωρών της ευρωζώνης και υποστηρίζει την κατάργηση της σημερινής της μορφής με τη δημιουργία ενός πεδίου δύο πόλων, του ισχυρού Βορρά και του ασθενέστερου Νότου.
Στην αυστριακή Βουλή συμμετέχει ένα ακόμα ευρωσκεπτικιστικό κόμμα, η Ομάδα Στρόναχ για την Αυστρία, που δημιουργήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2012 από τον αυστροκαναδό επιχειρηματία Φρανκ Στρόναχ, ο οποίος υποστηρίζει την αποχώρηση της χώρας από το ευρώ και την επιστροφή στο εθνικό νόμισμα (αυστριακό σελίνι).
Χώρες της Σκανδιναβίας
Ισχυρή είναι η παρουσία ακροδεξιών και αντιευρωπαϊκών κομμάτων και στις χώρες της Σκανδιναβίας. Στη Δανία, το ακροδεξιό Κόμμα του Λαού της Δανίας (DPP), που ιδρύθηκε από την Πία Κιάρσγκααρντ το 1995, έχει πλέον εδραιωθεί ως ο τρίτος μεγαλύτερος πολιτικός σχηματισμός της χώρας. Στις βουλευτικές εκλογές του Σεπτεμβρίου του 2011 έλαβε το 12,30% των ψήφων. Το DPP υποστηρίζει πως η Δανία δεν πρέπει να δέχεται μετανάστες, ούτε να παραδίδει την εθνική της κυριαρχία στα όργανα της ΕΕ.
Στη γειτονική Σουηδία, το ακροδεξιό κόμμα των Σουηδών Δημοκρατών (SD) ιδρύθηκε το 1998, αλλά εισήλθε για πρώτη φορά στο σουηδικό Κοινοβούλιο μόλις στις βουλευτικές εκλογές του Σεπτεμβρίου του 2010, όταν κατάφερε να υπερκεράσει το όριο του 4%. Με εθνικιστική, αντιευρωπαϊκή και αντιμεταναστευτική ατζέντα, οι Σουηδοί Δημοκράτες, υπό τον τριαντάχρονοΤζίμι Άκεσσον, έλαβαν το 5,70% των ψήφων και είκοσι έδρες.
Στην Φινλανδία, το εθνικιστικό Κόμμα των Φινλανδών, είδε τα ποσοστά του να εκτοξεύονται στις βουλευτικές εκλογές του Απριλίου του 2011, όπου με το 19,11% των ψήφων και 39 έδρες αναδείχθηκε σε τρίτο σε δύναμη κόμμα. Στις προηγούμενες εκλογές, τον Μάρτιο του 2007, το Κόμμα των Φινλανδών είχε λάβει μόλις 4,05% και πέντε έδρες. To Κόμμα των Φινλανδών έχει διαφωνήσει με τη δανειακή στήριξη των χωρών-μελών της ευρωζώνης.
Ουγγαρία
Η Ακροδεξιά της Ουγγαρίας έχει αρκετές ομοιότητες με τη Χρυσή Αυγή. Το ακροδεξιό κόμμα Γιόμπικ ιδρύθηκε το 2003. Πρόκειται για ένα εθνικιστικό, ρατσιστικό και αντιευρωπαϊκό κόμμα, με νεοναζιστικά στοιχεία, έντονη αντισημιτική ρητορική και μια παραστρατιωτική οργάνωση η οποία το 2009 κρίθηκε παράνομη. Στο στόχαστρο του Γιόμπικ βρίσκονται οι μειονότητες της Ουγγαρίας και κυρίως οι κοινότητες των Ρομά.
Τα εκλογικά αποτελέσματα του Γιόμπικ από το 2006, όταν συμμετείχε για πρώτη φορά σε εκλογική διαδικασία, είναι ενδεικτικά της δραματικής ανόδου της Ακροδεξιάς στην Ουγγαρία. Στις βουλευτικές εκλογές του Απριλίου του 2006, το Γιόμπικ πήρε πολύ χαμηλό ποσοστό και δεν κατάφερε να μπει στη Βουλή. Ωστόσο, μόλις τρία χρόνια αργότερα, στις ευρωεκλογές του Ιουνίου του 2009, έλαβε το 14,77% των ψήφων και τρεις έδρες. Επρόκειτο για μια αλματώδη άνοδο, που επιβεβαιώθηκε περαιτέρω στις βουλευτικές εκλογές του Απριλίου του 2010, όπου το Γιόμπικ έλαβε το 16,67% των ψήφων και 47 έδρες.
Μεγάλη Βρετανία
Εντυπωσιακή είναι και η άνοδος του βρετανικού ακροδεξιού και αντιευρωπαϊκού Κόμματος της Ανεξαρτησίας, του UKIP (UK Independence Party). Πάγια θέση του UKIP είναι η αποχώρηση της Μεγάλης Βρετανίας από την ΕΕ. Αν και ιδρύθηκε το 1993, η παρουσία του έγινε ιδιαίτερα αισθητή στις ευρωεκλογές του 2004 και του 2009, όταν κατέλαβε την τρίτη (με 16%) και τη δεύτερη (με 16,05%) θέση αντίστοιχα. Αλλά και στις τοπικές εκλογές του Μαΐου του 2013 το UKIP εξέλεξε μεγάλο αριθμό συμβούλων.
Γερμανία
Το κόμμα Εναλλακτική για την Γερμανία (AfD) είναι ένα κατεξοχήν ευρωσκεπτικιστικό κόμμα. Σε αντίθεση με την πλειονότητα των κομμάτων που αναλύθηκαν παραπάνω, το AfD δεν έχει κάποια ακροδεξιά ή αντιμεταναστευτική ατζέντα. Υποστηρίζει μια προσεκτική διάλυση της ευρωζώνης, που θα ωφελήσει τόσο τη Γερμανία όσο και τις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου. Το AfD δημιουργήθηκε μόλις επτά μήνες πριν τις γερμανικές βουλευτικές εκλογές του Σεπτεμβρίου του 2013 και αν και κατάφερε να κερδίσει το 4,7% των ψήφων, δεν μπόρεσε να περάσει το όριο του 5% και να εκπροσωπηθεί στη γερμανική Βουλή.
* Το Βιβλίο «Η Ευρώπη και η Ελλάδα – Από την κρίση στην Ελπίδα» του Γιώργου Ρωμαίου παρουσιάζεται από τις εκδόσεις Πατάκη τη Δευτέρα 28 Απριλίου στις 19:00 στον Πολυχώρο της Μουσικής Βιβλιοθήκη του Συλλόγου «Οι Φίλοι της Μουσικής» στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (Βας. Σοφίας και Κόκκαλη). Στην εκδήλωση θα μιλήσουν οι:
Αναστάσιος Γιαννίτσης, Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών
Νικηφόρος Διαμαντούρος, Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής (2003 – 2013)
Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών
Συντονιστής: Παύλος Τσίμας
Οι έντονοι πολιτικοί κραδασμοί στην Ευρωπαϊκή Ένωση της οικονομικής κρίσης και του ρήγματος ανάμεσα στον ισχυρό Βορρά και τον εύθραυστο Νότο έχουν σταδιακά σχηματοποιηθεί σε ορισμένες βασικές εκφάνσεις: την επανάκαμψη του φαινομένου του ευρωπαϊκού εθνικισμού, την άνοδο της ξενοφοβικής Ακροδεξιάς και τον εντεινόμενο αντιευρωπαϊσμό, που αποτελεί στοιχείο της ρητορικής, της ιδεολογίας και της ατζέντας κομμάτων τα οποία ανήκουν σε όλο το εύρος του πολιτικού φάσματος.
Η μετατροπή –κατά της διάρκειας της κρίσης- της ενωμένης Ευρώπης σε πεδίο έντονων αντιπαραθέσεων και άσκησης πολιτικής πίεσης από την πλευρά των ισχυρότερων κρατών-μελών εις βάρος των περισσότερο εύθραυστων έδωσε δυναμική και κατεύθυνση σε πολιτικά φαινόμενα που εδώ και δεκαετίες είχαν περιθωριοποιηθεί και έμοιαζε να έχουν τεθεί υπό έλεγχο.
Η επιστροφή του ευρωπαϊκού εθνικισμού, η άνοδος πολλών ακροδεξιών κομμάτων και η εξάπλωση ενός αντιευρωπαϊκού ρεύματος -όλα αυτά με φόντο μια ασύμμετρη Ευρώπη όπου κυριαρχούν οι εθνικές στρατηγικές- αποτελούν μια κρίσιμη πρόκληση για το ευρωπαϊκό σχέδιο, αμφισβητώντας την ιδέα της ενωμένης Ευρώπης.
Η επιστροφή του ευρωπαϊκού εθνικισμού
Ο ευρωπαϊκός εθνικισμός, αν και επιβίωνε ως πολιτικό φαινόμενο σχεδόν σε κάθε χώρα μέλος της ΕΕ (στην πλειονότητα των περιπτώσεων ως αντίδραση στην παγκοσμιοποίηση και την αυξημένη μετανάστευση), είχε σε μεγάλο βαθμό περιθωριοποιηθεί από τον ευρύτερο συσχετισμό των πολιτικών δυνάμεων οι οποίες στήριζαν την ευρωπαϊκή ενοποίηση, αλλά και των ευρωπαϊκών κοινωνιών οι οποίες είχαν αποδεχθεί τα πολλαπλά οφέλη της πολιτικής σταθερότητας και της κοινωνικής ευημερίας.
Το 2010, όμως, μετά το ξέσπασμα της κρίσης, η περιθωριοποίηση άρχισε να ραγίζει και για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες ο ευρωπαϊκός εθνικισμός βρήκε διέξοδο για την ανανέωσή του. Ωστόσο, η αντιμετώπιση της κρίσης το 2010 δεν θα ευνοούσε την αναζωπύρωση του εθνικισμού αν δεν ακολουθούσε η δογματική εφαρμογή της πολιτικής της άκρας λιτότητας.
Έτσι, η διετία 2011-2013 έθεσε τα θεμέλια για την εμφάνιση στο προσκήνιο ενός φαντάσματος του παρελθόντος, καθώς και για τη νομιμοποίηση και την εδραίωση των ακραίων ιδεολογιών σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Η αντικατάσταση της κοινοτικής αλληλεγγύης (ή έστω της πολιτικής διαπραγμάτευσης) από ένα αδιαπραγμάτευτο οικονομικό δόγμα (της πολιτικής της αυστηρής λιτότητας), που επιβάλλεται με έξωθεν πιέσεις και αποτελεί κριτήριο για το μέλλον ορισμένων χωρών, υπήρξε ο καταλυτικός παράγοντας για την απότομη ανάδυση του ευρωπαϊκού εθνικισμού.
Το διπλό ευρωπαϊκό ρήγμα και οι ακραίες ιδεολογίες
Το αποτέλεσμα της επιλογής της πολιτικής της λιτότητας δημιούργησε ουσιαστικά δύο ζώνες του ευρώ: τον πλουσιότερο Βορρά και τον ασθενέστερο Νότο. Παράλληλα με αυτό το οικονομικό ρήγμα άρχισε να ανοίγει κι ένα ρήγμα ανάμεσα στον πολιτικά σταθερό Βορρά και τον πολιτικά ασταθή Νότο, ο οποίος αντιμετωπίζει πολιτικές κρίσεις, ιστορικές εκλογικές ανατροπές και πολιτικοκοινωνικό κατακερματισμό. Το διπλό αυτό –οικονομικό και πολιτικό- ρήγμα πυροδότησε τη δυναμική των ακροδεξιών και των αντιευρωπαϊκών κομμάτων.
Το διπλό ρήγμα αντανακλάται και στη μορφή που λαμβάνουν οι ακραίες ιδεολογίες στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Η συντριπτική πλειονότητα των αντιευρωπαϊκών κομμάτων στον Βορρά αποτελείται από ακροδεξιούς ή υπερσυντηρητικούς σχηματισμούς με εθνικιστική και συχνά ξενοφοβική ιδεολογική πλατφόρμα. Τα κόμματα αυτά είναι συνήθως εχθρικά προς τους μετανάστες, επιδιώκουν λιγότερες σχέσεις με τον «υποβαθμισμένο» ευρωπαϊκό Νότο και επιζητούν είτε τη διάλυση της ΕΕ είτε τον επίσημο διαχωρισμό της ευρωζώνης σε Βορρά και Νότο.
Στον Νότο, η οικονομική υποβάθμιση έχει ως αποτέλεσμα τη διασπορά του ευρωσκεπτικισμού σε όλο σχεδόν το εύρος του ιδεολογικοπολιτικού φάσματος. Διαφορετικά κόμματα, άλλα με ακραία ατζέντα και άλλα όχι, έχουν ως κοινό τους κοινό σημείο την αμφισβήτηση της σημερινής μορφής της ΕΕ. Επιπλέον, στις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, τα κόμματα που ανήκουν στο Κέντρο, δηλαδή τα κεντροδεξιά και κεντροαριστερά κόμματα τα οποία ως επί το πλείστον ανέλαβαν τη διακυβέρνηση αυτών των χωρών τις τελευταίες δεκαετίες, υπέστησαν σημαντικές εκλογικές ήττες.
Κόμματα που έως το 2010 θεωρούνταν μια ασφαλής εκλογική επιλογή, είτε υπέστησαν συντριβή και είδαν τα ποσοστά τους να συρρικνώνονται στον σκληρό πυρήνα των ψηφοφόρων τους είτε, στην καλύτερη περίπτωση, γνώρισαν μεγάλη εκλογική πτώση, καταφέρνοντας, όμως, να διατηρήσουν ένα σημαντικό κομμάτι της προηγούμενης δύναμής τους. Το κενό ήρθαν να καλύψουν ακραίες δυνάμεις –ακροδεξιές, εθνικιστικές και αντιευρωπαϊκές- εκμεταλλευόμενες τις συνθήκες οξείας πόλωσης που δημιούργησαν οι δημοσιονομικές πιέσεις στο πολιτικό και κοινωνικό πεδίο.
Η εξάπλωση του αντιευρωπαϊσμού
Το αναδυόμενο ρεύμα του αντιευρωπαϊσμού αμφισβητεί εκ των έσω την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η σφοδρή οικονομική κρίση και οι πολιτικές εντάσεις που την ακολούθησαν έθεσαν στο επίκεντρο της συζήτησης την απώλεια της εθνικής κυριαρχίας, όπως και την αντικατάστασή της από το απρόσωπο κέντρο λήψης αποφάσεων των Βρυξελλών.
Η σαφής απουσία πολιτικής αλληλεγγύης κατά τη διάρκεια της κρίσης και η εμφανής αδυναμία των εθνικών ηγεσιών να αντιμετωπίσουν μιαν εξαιρετικά περίπλοκη κατάσταση έχουν επιφέρει ισχυρό πλήγμα στην ευρωζώνη και την ΕΕ. Οι ακραίες πολιτικές δυνάμεις μετέβαλαν τον αντιευρωπαϊσμό σε κυρίαρχη ιδεολογία.
Για πρώτη φορά στη σύντομη ιστορία της η Ε.Ε. βρίσκεται αντιμέτωπη με μια αμφισβήτηση η οποία πηγάζει από τον μοιραίο μετεωρισμό της απέναντι στο φαινόμενο της κρίσης.
Ελλάδα
Η χαρακτηριστικότερη περίπτωση του διπλού ρήγματος της ευρωζώνης είναι εκείνη της Ελλάδας, δηλαδή της χώρας-μέλους με το μεγαλύτερο πρόβλημα δημοσίου χρέους, στην οποία και επιβλήθηκαν τα πιο αυστηρά μέτρα λιτότητας. Μέσα σε δύο χρόνια από το ξέσπασμα της κρίσης και ενώ είχαν ήδη παραιτηθεί δύο κυβερνήσεις, στις διπλές εκλογές του καλοκαιριού του 2012 το Κέντρο συμπιέστηκε υπερβολικά και το πολιτικό σκηνικό κατακερματίστηκε με αποτέλεσμα να αναδυθούν από τη μια πλευρά η νεοναζιστική ακροδεξιά και από την άλλη ένα καινούργιο συντηρητικό κόμμα με αντιευρωπαϊκή ρητορική.
Ειδικότερα, η κατακόρυφη εκλογική άνοδος της νεοναζιστικής Χρυσής Αυγής και η είσοδός της στο Κοινοβούλιο προκάλεσε έντονους τριγμούς στο πολιτικό σύστημα της χώρας. Έως τις εκλογές του 2012, η Χρυσή Αυγή, που ιδρύθηκε το 1985, είχε μηδαμινά ποσοστά. Χαρακτηριστικά, στις ευρωεκλογές του Ιουνίου του 2009 είχε λάβει ποσοστό 0,46% και στις βουλευτικές εκλογές του Οκτωβρίου της ίδιας χρονιάς είχε λάβει 0,29%. Από το 2010, όμως, και μετά η εκλογική πορεία της Χρυσής Αυγής θα αρχίσει να αποκτά διαφορετικά χαρακτηριστικά. Στις αυτοδιοικητικές εκλογές του Οκτωβρίου του 2010 η Χρυσή Αυγή θα κερδίσει μία έδρα στο δημοτικό συμβούλιο του Δήμου Αθηναίων, λαμβάνοντας το 5,29% των ψήφων.
Η ακτινογραφία των αποτελεσμάτων εκείνων των εκλογών αποδεικνύει πως η ΧΑ εκμεταλλεύτηκε την απουσία του κράτους από αθηναϊκές συνοικίες που τα τελευταία χρόνια είχαν υποβαθμιστεί εξαιτίας της αύξησης της εγκληματικότητας και της ανεξέλεγκτης μετανάστευσης. Για παράδειγμα, η ΧΑ έλαβε το υψηλότερο ποσοστό της στην περιοχή του Αγίου Παντελεήμονα (16ο εκλογικό διαμέρισμα) με 14,7% και το δεύτερο υψηλότερο στη γειτονική περιοχή της πλατείας Βικτωρίας και της οδού Πατησίων (17ο εκλογικό διαμέρισμα) με 12,3%. Στις ίδιες συνοικίες είχαν λάβει νωρίτερα χώρα πολλές επιθέσεις εναντίον μεταναστών.
Εντωμεταξύ, από τον Μάιο του 2010, η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ είχε ήδη προσφύγει στον Μηχανισμό Στήριξης και είχε υπογράψει την πρώτη δανειακή σύμβαση με τίμημα σκληρά δημοσιονομικά μέτρα, που είχαν ως αποτέλεσμα τη μεγάλη πολιτική πόλωση και τις έντονες κοινωνικές αντιδράσεις. Κατά τη διάρκεια του επόμενου έτους τα δημοσκοπικά ποσοστά της ΧΑ θα αρχίσουν να εκτοξεύονται μαζί με τους δείκτες της ύφεσης και της ανεργίας, που θα προκαλέσουν την ελεύθερη πτώση των δύο πυλώνων του μεταπολιτευτικού δικομματισμού, του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ. Στις διπλές εκλογές του 2012 (6 Μαΐου και 17 Ιουνίου), η ΧΑ έλαβε 6,97% και 6,92%, εκλέγοντας 21 και 18 βουλευτές αντίστοιχα.
Από εκείνο το σημείο και μετά, η ΧΑ θα επιχειρήσει μέσω της παρουσίας της στη Βουλή να θέσει την εξτρεμιστική ατζέντα της στο επίκεντρο της ελληνικής πολιτικής ζωής. Ακραία εχθρική και επιθετική απέναντι στους μετανάστες, η ΧΑ θα προβάλει εαυτήν ως ένα εθνικιστικό, αντισυστημικό και αντιευρωπαϊκό κόμμα. Ουσιαστικά, η ΧΑ θα αποτελέσει ένα νεοναζιστικό, αντισημιτικό και ρατσιστικό μόρφωμα, με έντονη, όπως αποδείχθηκε, εγκληματική δράση, το οποίο θα εκμεταλλευτεί τη σφοδρή οικονομική κρίση, την αναξιοπιστία των κομμάτων εξουσίας και την πολιτική αστάθεια. Τον Σεπτέμβριο του 2013, μετά τη δολοφονία ενός αντιφασίστα μουσικού ακτιβιστή από έναν Χρυσαυγίτη, οι αρχές θα συλλάβουν τον πρόεδρο του κόμματος Ν. Μιχαλολιάκο και αρκετούς βουλευτές του.
Η ελληνική κρίση είχε κι ένα άλλο πολιτικό προϊόν: τη συγκρότηση ενός ευρωσκεπτικιστικού κόμματος υπό την επωνυμία Ανεξάρτητοι Έλληνες. Το κόμμα ιδρύθηκε από τον πρώην υπουργό της ΝΔ Πάνο Καμμένο τον Φεβρουάριο του 2012 και από βουλευτές οι οποίοι αποσχίστηκαν από τη ΝΔ, διαφωνώντας με τη δεύτερη δανειακή σύμβαση που υπεγράφη από την τρικομματική κυβέρνηση Παπαδήμου στην οποία συμμετείχε η ΝΔ. Οι Ανεξάρτητοι Έλληνες είναι ένα κόμμα με σαφή εθνικιστικά χαρακτηριστικά και έντονο λαϊκισμό στη ρητορική του. Στις διπλές εκλογές του 2012 οι Ανεξάρτητοι Έλληνες έλαβαν 10,60% (33 έδρες) τον Μάιο και 7,51% (18 έδρες) τον Ιούνιο. Από τον Δεκέμβριο, όμως, του 2012, εσωτερικές διαφωνίες οδήγησαν στην αποχώρηση μιας σειράς κορυφαίων στελεχών, με αποτέλεσμα το κόμμα να βρίσκεται έκτοτε σε πτώση και τις δημοσκοπήσεις να τοποθετούν το ποσοστό του γύρω στο 5%.
Ιταλία
Η εκλογική υποχώρηση των κεντρώων ιταλικών κομμάτων ήταν αντίστοιχη με την ελληνική περίπτωση. Τόσο η ιταλική Κεντροαριστερά (Δημοκρατικό Κόμμα, PD) όσο και η ιταλική Kεντροδεξιά (Λαός της Ελευθερίας, PdL) είδαν τα ποσοστά τους να υποχωρούν σημαντικά στις εκλογές του Φεβρουαρίου 2013 ενώ το αμιγώς κεντρώο κόμμα του Μάριο Μόντι απέσπασε μόνο το 10,5% των ψήφων. Ωστόσο, οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης δεν οδήγησαν στην ανάδειξη ενός ρατσιστικού ακροδεξιού κόμματος, όπως η Χρυσή Αυγή, ή στον σχηματισμό ενός εθνικιστικού κόμματος, όπως οι Ανεξάρτητοι Έλληνες, αλλά στην εκλογική εκτόξευση ενός ευρωσκεπτικιστικού κινήματος μάλλον αριστερής κλίσης, του Kινήματος των Πέντε Aστέρων (MoVimento 5 Stelle). Στις εκλογές του Φεβρουαρίου του 2013, το Κίνημα των Πέντε Αστέρων, υπό τον δημοφιλή κωμικό ηθοποιό και μπλόγκερ Μπέπε Γκρίλο, απέσπασε το εντυπωσιακό 25,5% των ψήφων και αναδείχθηκε σε τρίτο κόμμα.
Το Κίνημα των Πέντε Αστέρων ιδρύθηκε τον Οκτώβριο του 2009 και τη διετία 2010-2012 συμμετείχε σε όλες τις περιφερειακές και τοπικές εκλογές, εμφανίζοντας σταθερά ανοδική πορεία. Αποκορύφωμα ήταν φυσικά ο θρίαμβος στις βουλευτικές εκλογές του Φεβρουαρίου του 2013. Ο Μπέπε Γκρίλο εκμεταλλεύτηκε τη δυσαρέσκεια των ιταλών ψηφοφόρων από τη συνεχιζόμενη ύφεση και την αύξηση της ανεργίας, αλλά και την οργή τους για τα «παλαιά» πολιτικά κόμματα, καταγγέλλοντας την ιταλική πολιτική ελίτ και τον τρόπο λειτουργίας της ΕΕ και ζητώντας παράλληλα δημοψήφισμα για την παραμονή ή όχι της Ιταλίας στο ευρώ.
Γαλλία
Την εκλογική επιτυχία του ευρωσκεπτικιστικού Κινήματος των Πέντε Αστέρων επιδιώκει, από την ακροδεξιά πλευρά του πολιτικού φάσματος, το γαλλικό Εθνικό Μέτωπο (Front National), το οποίο αποτελεί ένα από τα παλαιότερα ακροδεξιά κόμματα στην ΕΕ. Πριν το 2011, όταν ακόμη στην ηγεσία του κόμματος βρισκόταν ο ιδρυτής του Ζαν Μαρί Λεπέν, το Εθνικό Μέτωπο ήταν ένα ακροδεξιό κόμμα με ρατσιστική, ξενοφοβική και αντισημιτική ρητορική.
Το 2011, τον Λεπέν διαδέχθηκε στην ηγεσία η θυγατέρα του Μαρίν, η οποία αναδιαμόρφωσε οργανωτικά και ιδεολογικά το Εθνικό Μέτωπο. Στο επίκεντρο της ιδεολογίας του αναδιαμορφωμένου Εθνικού Μετώπου βρίσκεται ο οικονομικός εθνικισμός, ο έντονος αντιευρωπαϊσμός και η ρητορική για τον περιορισμό της μετανάστευσης. Η Μαρίν Λεπέν υποστηρίζει την αποχώρηση της Γαλλίας από το ευρώ, την ανάκτηση της γαλλικής εθνικής κυριαρχίας από τις Βρυξέλλες και μιαν αυστηρότερη πολιτική στο μεταναστευτικό. Επιδιώκοντας να καταστήσει τον πολιτικό της χώρο πιο ελκυστικό, η Λεπέν έχει απορρίψει τον χαρακτηρισμό του «ακροδεξιού». Μάλιστα στις 4 Οκτωβρίου του 2013 δήλωσε πως το κόμμα της δεν έχει καμία σχέση με κόμματα όπως η Χρυσή Αυγή και πως το Εθνικό Μέτωπο «δεν είναι ούτε δεξιό ούτε αριστερό, αλλά εθνικό».
Υπό την ηγεσία της Μαρίν Λεπέν, το Εθνικό Μέτωπο βρίσκεται σε συνεχή ανοδική πορεία. Σε αυτό έχει συντελέσει τόσο η εύθραυστη κατάσταση της γαλλικής οικονομίας όσο και η δυσαρέσκεια που έχει αρχίσει να μεγαλώνει όχι μόνο απέναντι στις Βρυξέλλες και στο Βερολίνο, αλλά και απέναντι στις αδύναμες οικονομίες του Νότου. Έτσι, στις τοπικές εκλογές του Μαρτίου του 2011, το Εθνικό Μέτωπο έλαβε 15% των ψήφων (από 4,5% που είχε λάβει στις προηγούμενες).
Στη συνέχεια, στις προεδρικές εκλογές του Απριλίου του 2012, το Εθνικό Μέτωπο έφτασε κοντά στο να περάσει στον δεύτερο γύρο, όπως είχε κάνει και δέκα χρόνια νωρίτερα, το 2002. Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής της εκστρατείας, η Λεπέν τάχθηκε υπέρ της αποχώρησης της Γαλλίας από την ευρωζώνη, της μείωσης της παράνομης μετανάστευσης και της «εθνικής προτεραιότητας» για τους γάλλους πολίτες ως προς την ανεύρεση εργασίας και την παροχή των κοινωνικών υπηρεσιών. Το Εθνικό Μέτωπο έλαβε 17,9% των ψήφων, δηλαδή 7,5% μονάδες πάνω από το ποσοστό που είχε λάβει στις προεδρικές εκλογές του 2007.
Το 2013 η άνοδος του Εθνικού Μετώπου ήταν ακόμα μεγαλύτερη. Τον Οκτώβριο, ο υποψήφιος του Εθνικού Μετώπου κέρδισε τον υποψήφιο του κεντροδεξιού UMP στις τοπικές εκλογές στο καντόνι του Μπρινιόλ. Την ίδια περίοδο, τα αποτελέσματα μιας δημοσκόπησης που διενεργήθηκε από το Ινστιτούτο Ifop προκάλεσαν αναταραχή στα υπόλοιπα κόμματα: το Εθνικό Μέτωπο ερχόταν πρώτο κόμμα με 24%. Δεύτερο ήταν το κεντροδεξιό UMP με 22% και τρίτο το κυβερνών Σοσιαλιστικό Κόμμα με 19%.
Στο ετήσιο συνέδριο του κόμματος, που διεξήχθη στα μέσα Σεπτεμβρίου 2013 στη Μασσαλία, η Λεπέν κωδικοποίησε τη στρατηγική του κόμματος ενόψει των γαλλικών δημοτικών εκλογών του 2014: εδραίωση του κόμματος στο αυτοδιοικητικό επίπεδο με την εκλογή όσο το δυνατόν περισσότερων δημοτικών συμβούλων, με απώτερο στόχο τις επόμενες προεδρικές εκλογές.
Όσον αφορά τις ευρωεκλογές του 2014, η ηγεσία του Εθνικού Μετώπου επεξεργάζεται τη δημιουργία μιας νέας πολιτικής ομάδας στο Ευρωκοινοβούλιο. Στο πλαίσιο αυτό, έχει ήδη ξεκινήσει επαφές με τον Γκέερτ Βίλντερς, τον αρχηγό του ολλανδικού ακροδεξιού κόμματος, του Κόμματος για την Ελευθερία. Μια πρώτη συνάντηση πραγματοποιήθηκε στις 13 Νοεμβρίου στη Χάγη, όπου σε κοινή συνέντευξη Τύπου οι δύο ηγέτες ανακοίνωσαν τη συγκρότηση ενός κοινού αντιευρωπαϊκού μπλοκ ενόψει των ευρωεκλογών του Μαΐου 2014 (το μπλοκ θα μετεξελιχθεί σε ευρωκοινοβουλευτική ομάδα). Κατά τη διάρκεια της συνέντευξης Τύπου, η Λεπέν χαρακτήρισε την Ευρωπαϊκή Ένωση «πανίσχυρο σύστημα που έχει ρίξει τους λαούς μας σε σκλαβιά», τονίζοντας πως «η εποχή που τα πατριωτικά κινήματα ήταν διχασμένα, συνήθως επειδή φοβούνταν μήπως δαιμονοποιηθούν, έχει περάσει προ πολλού».
Ολλανδία
Το ολλανδικό Κόμμα για την Ελευθερία (PVV) ιδρύθηκε από τον Γκέερτ Βίλντερς το 2005. Πρόκειται για ένα κόμμα με ακροδεξιά και αντιευρωπαϊκή ατζέντα, εχθρικό προς τη μετανάστευση, που έχει αντιταχθεί στην παροχή οικονομικής βοήθειας προς την Ελλάδα και γενικότερα προς τις ασθενέστερες οικονομίες του ευρωπαϊκού Νότου.
Στις εθνικές εκλογές του Νοεμβρίου του 2006, το πρωτοεμφανιζόμενο τότε PVV είχε την πρώτη σημαντική εκλογική του επιτυχία, λαμβάνοντας το 5,9% των ψήφων και εννέα έδρες. Από εκείνο το σημείο και μετά το PVV εδραιώθηκε στην ολλανδική πολιτική σκηνή. Στις ευρωεκλογές του 2009 εκτινάχθηκε στη δεύτερη θέση με 16,97% και στις εθνικές εκλογές του επόμενου έτους ήλθε τρίτο κόμμα με 15,4% και 24 έδρες, υποστηρίζοντας την κυβέρνηση συνεργασίας του συντηρητικού VVD και των Ολλανδών Χριστιανοδημοκρατών (CDA), χωρίς να συμμετάσχει στο υπουργικό συμβούλιο. Τον Απρίλιο του 2012, ο Βίλντερς απέσυρε την στήριξή του προς την κυβέρνηση, απορρίπτοντας την επιβολή μέτρων λιτότητας. Στις εκλογές που ακολούθησαν, τον Σεπτέμβριο του 2012, το PVV είδε τη δύναμή του να μειώνεται στο 10% και στις δεκαπέντε έδρες.
Τον Δεκέμβριο του 2012, το PVV έφερε στην ολλανδική Βουλή μια πρόταση παγώματος της χρηματοδοτικής βοήθειας προς την ελληνική κυβέρνηση, πρόταση που καταψηφίστηκε από όλα τα υπόλοιπα κόμματα. Πρόσφατα, ο Γκέερτ Βίλντερς δήλωσε: «Από τους λαούς της Ευρώπης εκλάπη η εθνική τους κυριαρχία, η οποία μεταβιβάστηκε στις απομακρυσμένες Βρυξέλλες και τώρα οι αποφάσεις λαμβάνονται πίσω από κλειστές πόρτες από μη εκλεγμένους γραφειοκράτες». Κατά τη διάρκεια πάλι της κοινής του συνέντευξης με την αρχηγό του γαλλικού Εθνικού Μετώπου, ο Βίλντερς είπε: «Συνεργαζόμαστε εναντίον των Βρυξελλών που αποφασίζουν τα πάντα. Θα απελευθερώσουμε την Ευρώπη από το τέρας των Βρυξελλών».
Αυστρία
Η αυστριακή Ακροδεξιά έχει επίσης σημαντικές εκλογικές επιτυχίες. Το αυστριακό Κόμμα της Ελευθερίας (FPO) είχε συμμετάσχει σε κυβερνητικό σχηματισμό με το Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα (OVP), το 1999, έχοντας έλθει πρώτο με το 26,9% των ψήφων. H κυβερνητική του, όμως, θητεία οδήγησε σε φθορά και σε σημαντική πτώση της δύναμής του στις επόμενες εκλογές, το 2002, οπότε και έλαβε το 10% των ψήφων.
Το 2005 την προεδρία του κόμματος ανέλαβε ο Χανς Κρίστιαν Στράχε. Το FPO απόκτησε νέα δυναμική μετά τις εκλογές του Σεπτεμβρίου του 2008 (όπου αναδείχθηκε τρίτο κόμμα με 17,54%) και ακόμα περισσότερο από τις εκλογές του Σεπτεμβρίου του 2013 (αναδείχθηκε ξανά τρίτο κόμμα με 20,51%). Το FPO έχει αντιταχθεί επανειλημμένως στη δανειακή στήριξη των χωρών της ευρωζώνης και υποστηρίζει την κατάργηση της σημερινής της μορφής με τη δημιουργία ενός πεδίου δύο πόλων, του ισχυρού Βορρά και του ασθενέστερου Νότου.
Στην αυστριακή Βουλή συμμετέχει ένα ακόμα ευρωσκεπτικιστικό κόμμα, η Ομάδα Στρόναχ για την Αυστρία, που δημιουργήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2012 από τον αυστροκαναδό επιχειρηματία Φρανκ Στρόναχ, ο οποίος υποστηρίζει την αποχώρηση της χώρας από το ευρώ και την επιστροφή στο εθνικό νόμισμα (αυστριακό σελίνι).
Χώρες της Σκανδιναβίας
Ισχυρή είναι η παρουσία ακροδεξιών και αντιευρωπαϊκών κομμάτων και στις χώρες της Σκανδιναβίας. Στη Δανία, το ακροδεξιό Κόμμα του Λαού της Δανίας (DPP), που ιδρύθηκε από την Πία Κιάρσγκααρντ το 1995, έχει πλέον εδραιωθεί ως ο τρίτος μεγαλύτερος πολιτικός σχηματισμός της χώρας. Στις βουλευτικές εκλογές του Σεπτεμβρίου του 2011 έλαβε το 12,30% των ψήφων. Το DPP υποστηρίζει πως η Δανία δεν πρέπει να δέχεται μετανάστες, ούτε να παραδίδει την εθνική της κυριαρχία στα όργανα της ΕΕ.
Στη γειτονική Σουηδία, το ακροδεξιό κόμμα των Σουηδών Δημοκρατών (SD) ιδρύθηκε το 1998, αλλά εισήλθε για πρώτη φορά στο σουηδικό Κοινοβούλιο μόλις στις βουλευτικές εκλογές του Σεπτεμβρίου του 2010, όταν κατάφερε να υπερκεράσει το όριο του 4%. Με εθνικιστική, αντιευρωπαϊκή και αντιμεταναστευτική ατζέντα, οι Σουηδοί Δημοκράτες, υπό τον τριαντάχρονοΤζίμι Άκεσσον, έλαβαν το 5,70% των ψήφων και είκοσι έδρες.
Στην Φινλανδία, το εθνικιστικό Κόμμα των Φινλανδών, είδε τα ποσοστά του να εκτοξεύονται στις βουλευτικές εκλογές του Απριλίου του 2011, όπου με το 19,11% των ψήφων και 39 έδρες αναδείχθηκε σε τρίτο σε δύναμη κόμμα. Στις προηγούμενες εκλογές, τον Μάρτιο του 2007, το Κόμμα των Φινλανδών είχε λάβει μόλις 4,05% και πέντε έδρες. To Κόμμα των Φινλανδών έχει διαφωνήσει με τη δανειακή στήριξη των χωρών-μελών της ευρωζώνης.
Ουγγαρία
Η Ακροδεξιά της Ουγγαρίας έχει αρκετές ομοιότητες με τη Χρυσή Αυγή. Το ακροδεξιό κόμμα Γιόμπικ ιδρύθηκε το 2003. Πρόκειται για ένα εθνικιστικό, ρατσιστικό και αντιευρωπαϊκό κόμμα, με νεοναζιστικά στοιχεία, έντονη αντισημιτική ρητορική και μια παραστρατιωτική οργάνωση η οποία το 2009 κρίθηκε παράνομη. Στο στόχαστρο του Γιόμπικ βρίσκονται οι μειονότητες της Ουγγαρίας και κυρίως οι κοινότητες των Ρομά.
Τα εκλογικά αποτελέσματα του Γιόμπικ από το 2006, όταν συμμετείχε για πρώτη φορά σε εκλογική διαδικασία, είναι ενδεικτικά της δραματικής ανόδου της Ακροδεξιάς στην Ουγγαρία. Στις βουλευτικές εκλογές του Απριλίου του 2006, το Γιόμπικ πήρε πολύ χαμηλό ποσοστό και δεν κατάφερε να μπει στη Βουλή. Ωστόσο, μόλις τρία χρόνια αργότερα, στις ευρωεκλογές του Ιουνίου του 2009, έλαβε το 14,77% των ψήφων και τρεις έδρες. Επρόκειτο για μια αλματώδη άνοδο, που επιβεβαιώθηκε περαιτέρω στις βουλευτικές εκλογές του Απριλίου του 2010, όπου το Γιόμπικ έλαβε το 16,67% των ψήφων και 47 έδρες.
Μεγάλη Βρετανία
Εντυπωσιακή είναι και η άνοδος του βρετανικού ακροδεξιού και αντιευρωπαϊκού Κόμματος της Ανεξαρτησίας, του UKIP (UK Independence Party). Πάγια θέση του UKIP είναι η αποχώρηση της Μεγάλης Βρετανίας από την ΕΕ. Αν και ιδρύθηκε το 1993, η παρουσία του έγινε ιδιαίτερα αισθητή στις ευρωεκλογές του 2004 και του 2009, όταν κατέλαβε την τρίτη (με 16%) και τη δεύτερη (με 16,05%) θέση αντίστοιχα. Αλλά και στις τοπικές εκλογές του Μαΐου του 2013 το UKIP εξέλεξε μεγάλο αριθμό συμβούλων.
Γερμανία
Το κόμμα Εναλλακτική για την Γερμανία (AfD) είναι ένα κατεξοχήν ευρωσκεπτικιστικό κόμμα. Σε αντίθεση με την πλειονότητα των κομμάτων που αναλύθηκαν παραπάνω, το AfD δεν έχει κάποια ακροδεξιά ή αντιμεταναστευτική ατζέντα. Υποστηρίζει μια προσεκτική διάλυση της ευρωζώνης, που θα ωφελήσει τόσο τη Γερμανία όσο και τις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου. Το AfD δημιουργήθηκε μόλις επτά μήνες πριν τις γερμανικές βουλευτικές εκλογές του Σεπτεμβρίου του 2013 και αν και κατάφερε να κερδίσει το 4,7% των ψήφων, δεν μπόρεσε να περάσει το όριο του 5% και να εκπροσωπηθεί στη γερμανική Βουλή.
* Το Βιβλίο «Η Ευρώπη και η Ελλάδα – Από την κρίση στην Ελπίδα» του Γιώργου Ρωμαίου παρουσιάζεται από τις εκδόσεις Πατάκη τη Δευτέρα 28 Απριλίου στις 19:00 στον Πολυχώρο της Μουσικής Βιβλιοθήκη του Συλλόγου «Οι Φίλοι της Μουσικής» στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (Βας. Σοφίας και Κόκκαλη). Στην εκδήλωση θα μιλήσουν οι:
Αναστάσιος Γιαννίτσης, Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών
Νικηφόρος Διαμαντούρος, Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής (2003 – 2013)
Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών
Συντονιστής: Παύλος Τσίμας
Αναρτήσεις
