Θα ύψωνε κανείς μια πυραμίδα πιο ψηλή από αυτήν του αρχαίου Χέοπα, μόνο με τα οστά των θυμάτων της δύναμης των λέξεων και των τύπων. Γκυστάβ Λε Μπον
Η πολιτική και ιδεολογική συγκυρία που διαμορφώνεται στη χώρα μας είναι, νομίζουμε, μια καλή ευκαιρία να ασχοληθούμε εκτενέστερα με τους μηχανισμούς της πολιτικής προπαγάνδας, πιο συγκεκριμένα μ’ αυτό που ονομάστηκε Ψυχολογία των μαζών.
Ο Λε Μπόν- είδαμε και σε προηγούμενο σημείωμα- ασχολείται με τις λέξεις και πώς αυτές χρησιμοποιούνται προκειμένου να διαμορφώσουν τις ιδέες των μαζών, να κατευθύνουν την κοινή γνώμη. Οι λέξεις, κατά τον ίδιο, δεν είναι παρά το κομβίο που ανακαλεί την εικόνα, η εικόνα όμως διαφέρει από λαό σε λαό, από εποχή σε εποχή, από φυλή σε φυλή και ούτω καθεξής. Γράφει για τη λέξη δημοκρατία:
“Στους Λατίνους, η λέξη δημοκρατία σημαίνει κυρίως υποχώρηση της βούλησης και της πρωτοβουλίας του ατόμου μπροστά σε αυτές του κράτους. Αυτό το τελευταίο έχει αναλάβει προοδευτικά να κυβερνήσει, να συγκεντρώσει, να μονοπωλήσει και να δημιουργήσει. Είναι αυτό που όλα τα κόμματα δίχως εξαίρεση, ριζοσπαστικά, σοσιαλιστικά ή μοναρχικά, το επικαλούνται διαρκώς”.
Την έννοια της δημοκρατίας, οι Λατίνοι την ερμηνεύουν ως υποχώρηση της βούλησης του ατόμου, ενώ οι Αγγλοσάξονες την αντιλαμβάνονται ως υποχώρηση του κράτους. Η διαφορά είναι σημαντική:
“Στον Αγγλοσάξονα, αυτόν της Αμερικής ιδιαιτέρως, η ίδια λέξηδημοκρατία σημαίνει αντίθετα έντονη ανάπτυξη της βούλησης και του ατόμου, υποχώρηση του κράτους, στο οποίο, εκτός από την αστυνομία το στρατό και τις διπλωματικές σχέσεις, δεν επιτρέπεται να διευθύνει τίποτα ούτε ακόμα και την παιδεία. Η ίδια λέξη έχει, λοιπόν, σε αυτούς τους δύο λαούς έννοιες απόλυτα αντίθετες”.
Οι λέξεις, αν κάποιος καθοδηγητής τις μεταχειριστεί με τέχνη, ”διαθέτουν την αλήθεια και τη μυστηριώδη δύναμη που τους απέδιδαν στο παρελθόν οι μύστες της μαγείας,σημειώνει ο Gustave Le Bon, και προκαλούν μέσα στην ψυχή των όχλων τις πιο τρομερές ταραχές, αλλά και ξέρουν να τους καθησυχάζουν.
Αδύνατο να μεταφράσουμε
Αν κάπως έτσι έχουν τα πράγματα, είναι ουσιαστικά αδύνατο να μεταφράσουμε μια λέξη ή ένα κείμενο, ειδικά αν γράφτηκε πριν πολλά χρόνια και από νεκρούς λαούς, καταλήγει ο Gustave:
“Τι κάνουμε, στην πραγματικότητα όταν βάζουμε ένα γαλλικό όρο στη θέση ενός λατινικού, ελληνικού ή σανσκριτικού, ή ακόμα όταν προσπαθούμε να καταλάβουμε ένα βιβλίο γραμμένο στη γλώσσα μας πριν από μερικούς αιώνες: Αντικαθιστούμε απλώς με τις εικόνες και τις ιδέες που η σύγχρονη ζωή έχει παραγάγει μέσα στη διάνοιά μας, τις απόλυτα διαφορετικές έννοιες και εικόνες, που η αρχαία ζωή είχε κάνει να γεννηθούν μέσα στην ψυχή φυλών, που υπόκεινταν σε συνθήκες ύπαρξης δίχως αναλογία με τις δικές μας”.
Ανάλογα ζητήματα “μετάφρασης” καλούνται να επιλύσουν πολιτικοί, κυβερνώντες και δικηγόροι, οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τις ίδιες λέξεις, αλλά δε μιλάνε ουσιαστικά την ίδια γλώσσα:
“Η τεχνητών κυβερνώντων, όπως αυτόπτων δικηγόρων, συνίσταται κυρίως στο να ξέρουν να μεταχειρίζονται τις λέξεις. Τέχνη δύσκολη γιατί, μέσα στην ίδια κοινωνία οι ίδιες λέξεις έχουν, πολύ συχνά, έννοιες διαφορετικές για τα διάφορα κοινωνικά στρώματα. Αυτά χρησιμοποιούν φαινομενικά τις ίδιες λέξεις- αλλά δεν μιλούν την ίδια γλώσσα”.
Είχαν πατρίδα οι Γαλάτες;
Ποια σημασία είχε η λέξη πατρίδα για τους αρχαίους Αθηναίους και τους Σπαρτιάτες;
“Η λέξη πατρίδα μέσα στην ψυχή ενός Αθηναίου ή ενός Σπαρτιάτη, σήμαινε τη λατρεία της Αθήνας ή της Σπάρτης, και καθόλου αυτήν της Ελλάδας, που αποτελείτο από αντίπαλες και πάντα σε κατάσταση πολέμου πόλεις”.
Είχαν πατρίδα οι Γαλάτες;
”Οι αρχαίοι Γαλάτες ήταν χωρισμένοι σε αντίπαλες φυλές, με καταβολές γλώσσες και θρησκείες διαφορετικές, και τους οποίους ο Καίσαρας τους νίκησε τόσο εύκολα γιατί πάντα είχε ανάμεσά τους συμμάχους. Μόνο η Ρώμη προίκισε τη Γαλατία με μια πατρίδα δίνοντάς της την πολιτική και θρησκευτική ενότητα.
Όπως και να ‘χει, γνωρίζουμε εμπειρικά ότι συχνά οι λέξειςσυνθέτουν ποικίλες ασυνείδητες επιθυμίες και την ελπίδα της πραγμάτωσής τους. Αν υπολογίσουμε τις σημαντικές τεχνολογικές και επιστημονικές εξελίξεις σε όλα τα επίπεδα με τα οποία ασχολήθηκε ο Λε Μπον, η σημερινή και μελλοντική δυνατότητα να ελέγχεται η ψυχή των των μαζών φαντάζει τεράστια αν όχι εφιαλτική.
Rouget de l'Isle gets carried away by his own composition, the Marsellaise, a marching song for the troops from Marseilles which became France's national anthem.
Η μυστηριώδης δύναμη
Οι λέξεις ζουν όπως οι ιδέες, και όσο πιο ασαφείς είναι οι εικόνες που ανακαλούνται, τόσο αυξάνεται η μυστηριώδης δύναμή τους:
“Ο λόγος και τα επιχειρήματα δεν θα μπορούσαν να παλέψουν ενάντια σε ορισμένες λέξεις και ορισμένους τύπους. Τους προφέρουν με κατάνυξη μπροστά στις μάζες· και, πάραυτα, τα πρόσωπα γεμίζουν σεβασμό και τα κεφάλια σκύβουν. Πολλοί τους θεωρούν δυνάμεις της φύσης, δυνάμεις υπερφυσικές. Ανακαλούν μέσα στις ψυχές εικόνες μεγαλοπρεπείς και ασαφείς, αλλά η ίδια η ασάφεια που τους σκιάζει αυξάνει τη μυστηριώδη τους δύναμη Μπορούμε να τους συγκρίνουμε με αυτές τις τρομερές θεότητες που κρύβονται πίσω από το σκήνωμα και τις οποίες ο θεοσεβής δεν τις πλησιάζει παρά τρέμοντας.”
Προς επίδοξους πολιτικούς άνδρες
Ο ιστορικός Tocqueνille παρατηρεί ότι ”η δουλειά της Υπατείας και της Αυτοκρατορίας ήταν κυρίως να ντύνει με καινούργιες λέξεις τους περισσότερους από τους θεσμούς του παρελθόντος, να αντικαθιστά επομένως λέξεις που ανακαλούν δυσάρεστες εικόνες μέσα στη φαντασία με άλλες, των οποίων το καινοφανές νόημα εμπόδιζε παρόμοιους συνειρμούς. Ο φόρος έγινε κτηματική εισφορά ο φόρος για το αλάτι, ο δασμός του αλατιού οι συνδρομές, έμμεσες και άμεσες εισφορές συγχωνευμένες· ο φόρος των εκκλησιαστικών χορωδιών και των ενόρκων ονομάστηκε φόρος επιτηδεύματος κλπ”.
Αποφεύγοντας τον πειρασμό να φέρουμε παραδείγματα από την τρέχουσα πολιτική συγκυρία- βρίσκουμε πολλά και προφανή- θα κλείσουμε το σημείωμα με μια απολύτως επίκαιρησυμβουλή του Λε Μπον προς επίδοξους πολιτικούς άνδρες:
“Όταν οι μάζες, έπειτα από πολιτικές αναταραχές και αλλαγές πεποιθήσεων, καταλήγουν να ομολογήσουν μια βαθιά αντιπάθεια για τις εικόνες που ανακαλούνται από ορισμένες λέξεις, το πρώτο καθήκον του αληθινού πολιτικού άντρα είναι να αλλάξει αυτές τις λέξεις δίχως, εννοείται, να αγγίξει τα πράγματα καθαυτό.”
Αναρτήσεις
.jpg)
