ΓΟΡΓΟΠΟΤΑΜΟΣ 25/26 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1942

Η κορυφαία στιγμή της ενω μένης Εθνικής Αντίστασης

«Ο Γοργοπόταμος στην Αλαμάνα - στέλνει περήφανο χαιρετισμό. - 

Μιας ανάστασης νέας χτυπάει η καμπάνα - μηνάν τα όπλα μας το λυτρωμό».

Τη νύχτα της 25ης προς την 26η Νοεμβρίου 1942 με μια απόλυτης ακρίβειας και υποδειγματικότητας ενέργεια 12 Βρετανοί κομάντος υπό τους Έντι Μάγιερς και Κρις Γουντχάουζ και 150 αντάρτες του ΕΛΑΣ υπό τον Άρη Βελουχιώτη και του ΕΔΕΣ υπό τον Ναπολέοντα Ζέρβα, αφού εξουδετέρωσαν τη φρουρά της στρατηγικής σημασίας γέφυρας του Γοργοποτάμου, τοποθέτησαν εκρηκτικούς μηχανισμούς και την κατέστρεψαν. Επρόκειτο για μια από τις σημαντικότερες αντιστασιακές ενέργειες τεράστιας σημασίας για τις συμμαχικές επιχειρήσεις καθώς απεκόπη ένας σημαντικός δρόμος ανεφοδιασμού των ναζιστικών δυνάμεων. Επί έξι εβδομάδες μειώθηκε στο μισό ο ανεφοδιασμός των γερμανικών δυνάμεων στην Αφρική υπό το στρατηγό Ρόμμελ.

Όμως η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου ήταν και μια κορυφαία πράξη Εθνικής Ενότητας αφού έδρασαν μαζί αντάρτες των δύο σημαντικότερων δυνάμεων, του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ. «Χωρίς τον Ζέρβα δεν γινόταν, χωρίς τον Άρη δεν πετύχαινε». Ήταν η χαρακτηριστική φράση του Κρις Γουντχάουζ που αποτυπώνει τα γεγονότα εκείνης της νύχτας. Το σημερινό αφιέρωμα γράφτηκε από το φίλο της «Π+13» Παύλο Μπόζεμπεργκ που έχει ασχοληθεί ειδικά επί καιρό με το θέμα της ανατίναξης της γέφυρας.

O Πόλεμος στα τέλη του 1942

Στο ανατολικό μέτωπο οι ναζί προχωρούν αργά αλλά σταθερά, οι δε Ρώσοι αμύνονται με όλες τους τις δυνάμεις απεγνωσμένα. Στο μέτωπο της Βόρειας Αφρικής ο στρατηγός Rommel, επικεφαλής του Africa Corps (από 6 Φεβρουαρίου 1941 έως 12 Μάη 1943), προελαύνει προς Αίγυπτο. Το μεγάλο πρόβλημα του Rommel ήταν η δυσκολία του ανεφοδιασμού του, το δε μόνιμο αίτημά του προς το γερμανικό ΓΕΣ ήταν: «Αποστείλατε πολεμοφόδια» (πυρομαχικά – καύσιμα – νερό) και πάντα έπαιρνε την ίδια απάντηση: «Αναμείνατε»! Από την αρχή του πολέμου και μέχρι το τέλος του, στη Βόρ. Αφρική, ο εφοδιασμός του Africa Corps γινόταν πάντα μέσω Νότιας Ιταλίας στο λιμάνι της Τρίπολης Λιβύης. Ο Rommel, μπαίνοντας στην Αίγυπτο, σταματά προκειμένου να ανασυγκροτηθεί, να φθάσουν οι εφεδρείες του και να γίνει ο όποιος ανεφοδιασμός του, οπότε πια πανέτοιμος να συνεχίσει την προέλασή του προς Αλεξάνδρεια – Κάιρο (ας σημειωθεί πως η Αλεξάνδρεια απείχε μόλις 60 μίλια). Στο διάστημα 1941-1942-1943 καμία γερμανική βάση ανεφοδιασμού στην ηπειρωτική Ελλάδα και Κρήτη δεν υπήρχε προκειμένου να εξυπηρετήσει τον ανεφοδιασμό του Rommel στη Βόρεια Αφρική. Από την άλλη πλευρά, τη συμμαχική, το στρατηγείο Μέσης Ανατολής (ΣΜΑ) με τους στρατηγούς Αλεξάντερ – Μοντγκόμερι οργανώνουν την άμυνα της Αιγύπτου αλλά και παράλληλα προετοιμάζονται για αντεπίθεση – «η καλύτερη άμυνα είναι η επίθεση». Εδώ τον πρώτο λόγο είχε η 8η Βρετανική Στρατιά. Σε αυτές τις δύσκολες και αβέβαιες στιγμές το Γραφείο Πληροφοριών του ΣΜΑ «πιάνει» ένα απόρρητο «σήμα» μεταξύ Rommel και Χίτλερ. Το Α2 του ΣΜΑ «σπάει» τον κωδικό και έτσι πληροφορούνται ότι ο Χίτλερ υπόσχεται στον Rommel άμεση βοήθεια και μάλιστα μέσω Ελλάδας… Συναγερμός στο ΣΜΑ το οποίο αμέσως οργανώνει την επιχείρηση HARLING.

H επιχείρηση HARLING

Το Σεπτέμβρη του 1942 το ΣΜΑ δημιουργεί ομάδα από Βρετανούς καταδρομείς με σκοπό να «πέσουν» στην Ελλάδα και με τη βοήθεια ανταρτών να ανατινάξουν μια από τις τρεις σιδηροδρομικές γέφυρες, του Ασωπού, της Παπαδιάς ή του Γοργοπόταμου.

Στις 30 Σεπτεμβρίου προς την 1η Οκτωβρίου 1942 στην Γκιώνα (κοντά στο χωριό Στρόμη) «πέφτει» η πρώτη ομάδα από 8 Βρετανούς καταδρομείς:

• Έντι Μάγιερς, συνταγματάρχης Μηχανικού, επικεφαλής της επιχείρησης Harling.

• Κρις Μόνταγκιου Γουντχάουζ, ταγματάρχης Μηχανικού, υπαρχηγός της επιχείρησης, μιλούσε απταίστως ελληνικά.

• Χάμσον Ντένις, έφεδρος λοχαγός Καταδρομών, εκπαιδευμένο στα εκρηκτικά, μιλούσε απταίστως ελληνικά.

• Μπάρκετ Νατ, λοχαγός κομάντος. Εκπαιδευμένος στα εκρηκτικά. Έκανε το διερμηνέα, μιλούσε άπταιστα ελληνικά.

• Μπαρνς Τομ, έφεδρος λοχαγός, ειδικός σε ανατινάξεις μεγάλων κατασκευών.

• Έντμοντς Άρθουρ, έφεδρος λοχαγός Μηχανικού, ειδικός σε ανατινάξεις μεγάλων κατασκευών – Νεοζηλανδός.

• Γκιλ Ίντερ, υπολοχαγός του Βασιλικού Μηχανικού.

• Γουίλμοτ Λεν, λοχίας ασυρματιστής.

Στις 27 προς 28 Οκτωβρίου 1942 κοντά στο χωριό Καρούτες Φωκίδας «πέφτει» και η υπόλοιπη ομάδα αποτελούμενη από 4 καταδρομείς:

• Φίλιπς Νταγκ, λοχίας, ασυρματιστής.

• Τσίτης Μάικ, λοχίας, ασυρματιστής.

• Κουκ Τζον, ταγματάρχης Μηχανικού.

• Μαρίνος Θέμις, έφεδρος λοχαγός Καταδρομών. Ελληνικής καταγωγής, υπηρετούσε στον αγγλικό στρατό.

Kαταστρέψτε τη γέφυρα

Η εντολή – διαταγή που είχαν οι ομάδες καταδρομών (σύνολο 12 άνδρες) από το ΣΜΑ ήταν κατηγορηματική: α) Η ανατίναξη να γίνει το συντομότερο δυνατόν, β) καμία επαφή, καμία σχέση με τον ΕΛΑΣ, γ) καμία συνεργασία με τον Άρη Βελουχιώτη.

Οι ομάδες των καταδρομέων, πέφτοντας στην Γκιώνα και στις Καρούτες, βρέθηκαν προ εκπλήξεως. Αντί να τους περιμένουν οι πράκτορες της SOE* (Special Operation Executive «Yπηρεσία Ειδικών Επιχειρήσεων») Κουτσογιαννόπουλος Μπάμπης, Μπαρδόπουλος Μίμης (αξιωματικοί του Ναυτικού και οι δύο), όπως τους είχαν ενημερώσει φεύγοντας από το Κάιρο, βρέθηκαν ανάμεσα σε αντάρτες του ΕΛΑΣ (Δ. Καραλίβανο, Γ. Κατσίμπα κ.ά.). Οι αντάρτες, αφού τους περιμάζεψαν, τους τακτοποίησαν σε μια σπηλιά της Γκιώνας, σ’ αυτή τη σπηλιά οι Βρετανοί κομάντος έμειναν περίπου ενάμιση μήνα. Στο διάστημα αυτό ο Γούντχαουζ, ύστερα από εντολή του Έντι Μάγιερ, βγήκε σε αναζήτηση του Ναπ. Ζέρβα. Η αναζήτηση κράτησε περίπου ενάμιση μήνα, ψάχνοντας έφτασε μέχρι την Ήπειρο (Λεπιανά – Ραπτόπουλο – Βούλπη).

H oργάνωση της επιχείρησης

Τελικά στις 14 Νοεμβρίου του 1942 τα κατάφεραν όλοι οι πρωταγωνιστές (Έντι – Κρις – Ζέρβας – Άρης) να συναντηθούν στη Βίνιανη Ευρυτανίας και εδώ πήραν τις τελικές τους αποφάσεις σχετικά με την ανατίναξη της γέφυρας.

Στην επιχείρηση πήραν μέρος:

-130 άνδρες του ΕΛΑΣ (Άρης, Κωστούλας, Νικηφόρος, Μπέκιος κ.ά.).

- 60 άνδρες του ΕΔΕΣ (Ζέρβας, Μυριδάκης, Παπαχρήστου, Πυρομάγλου κ.ά.).

- 12 Βρετανοί κομάντος (Έντι, Κρις, Μαρίνος, Χάμσον κ.ά.).

Η επιχείρηση, αυτή καθ’ εαυτή, κράτησε πάνω από τρεις ώρες (23.00-03.00). Η ιταλική φρουρά της Γέφυρας είχε δύο φυλάκια:

Α. Το νότιο φυλάκιο, όπου και η κυρίως δύναμη των Ιταλών με 80 άνδρες, ήταν καλά οργανωμένο με πολυβολεία, συρματοπλέγματα, ορύγματα και για καταλύματα των ανδρών υπήρχαν τρία μικρά πέτρινα σπίτια.

- Ο Κωστούλας με 40 ΕΛΑΣίτες χτυπά το φυλάκιο και σε 18’ γίνεται κυρίαρχος.

- Οι Ιταλοί αιφνιδιάστηκαν. Τελικά βρέθηκε κάποιο πέρασμα αφύλακτο και όλοι έφυγαν προς νότο παράλληλα με τη σιδηροδρομική γραμμή.

Β. Στο βόρειο φυλάκιο υπήρχε ιταλική δύναμη 30 ανδρών, το φυλάκιο ήταν υπό κατασκευή, οι δε άνδρες έμεναν σε αντίσκηνα. Παπαχρήστου και Πετροπουλάκης (στελέχη του ΕΔΕΣ) χτυπούν το φυλάκιο με τους περίπου 40 άνδρες τους. Ο αιφνιδιασμός απέτυχε και την κατάσταση έσωσε με την έγκαιρη επέμβασή της η εφεδρική ομάδα των Νικηφόρου, Θάνου και Περικλή με περίπου 30 άνδρες. Οι Ιταλοί πήραν την κατηφοριά προς το χωριό Γοργοπόταμος.

Ο Σταθμός Διοίκησης βρισκόταν δυτικά της γέφυρας περίπου 300 μ. πάνω στο ύψωμα. Εδώ είχαν την Έδρα τους οι Έντι – Κρις – Ζέρβας – Άρης και η εφεδρική ομάδα του Νικηφόρου. Στο ύψωμα ανατολικά της γέφυρας οι Ιταλοί είχαν μια μικρή δύναμη με δύο αντιαεροπορικά πυροβόλα. Με τις πρώτες αψιμαχίες, το ύψωμα αυτό το χτύπησε με μια μικρή ΕΔΕΣίτικη ομάδα ο Μ. Μυριδάκης, οι Ιταλοί άτακτοι βρέθηκαν στο χωριό… Γοργοπόταμος. Παράλληλα με την έναρξη της επιχείρησης, μια ομάδα 15 ΕΛΑΣιτών, υπό τους Κίμωνα – Λάμπρο και Θέμη Μαρίνο, προχώρησαν 1-1½ χιλιόμετρο βόρεια, προς Λαμία, με εντολή να υπονομεύσουν τη σιδηροδρομική γραμμή ώστε να εμποδίσουν την άφιξη τυχόν ενισχύσεων από Λιανοκλάδι – Λαμία.

Μια άλλη ομάδα υπό τους Διαμαντή – Χρυσιώτη (15 αντάρτες) προχώρησαν ακόμα πιο βόρεια και κατέστρεψαν –έκαψαν– την οδική ξύλινη γέφυρα που συνέδεε το χωριό Φραντζής με τη Λαμία. Άλλη μια ομάδα –15 ΕΛΑΣίτες– με επικεφαλής τον Ηρακλή (Σκαρμούτσο Κώστα), μαζί με έναν Άγγλο σαμποτέρ ναρκοθέτησε τη σιδηροδρομική γραμμή νότια της γέφυρας, προς Αθήνα.

Ταυτόχρονα οι Βρετανοί καταδρομείς–σαμποτέρ με επικεφαλής τον Έντι, και τη βοήθεια μικρής ομάδας ανταρτών, κατεβαίνουν στο βάθρο της γέφυρας κουβαλώντας 340 κιλά εκρηκτικά (σ.σ.: και υπονομεύουν τη γέφυρα…), ακολουθούν δύο τρομερές εκρήξεις που συγκλονίζουν την περιοχή.

Αποχώρηση χωρίς απώλειες με τά την επιτυχία της επιχείρησης

Ήταν 26 Νοέμβρη του 1942, περίπου 2.30’ η ώρα μετά τα μεσάνυχτα που από το Σταθμό Διοίκησης φώτισαν την περιοχή τρεις φωτοβολίδες πράσινες, δίνοντας έτσι το σύνθημα της αποχώρησης. Πήρε τέλος, με επιτυχία, η επιχείρηση Harling και μάλιστα χωρίς απώλειες. Για 6 εβδομάδες διακόπηκε η σιδηροδρομική συγκοινωνία μεταξύ Αθηνών – Θεσσαλονίκης. Ύστερα από πορεία εννέα ωρών, όλα τα τμήματα συναντήθηκαν στην κορυφή της Οίτης, στα «Πριόνια του Χονδρογιάννη», στη συνέχεια τα τμήματα οδηγήθηκαν στο χωριό Μαυρολιθάρι Φωκίδας όπου εδώ συντάχτηκε και το κοινό ανακοινωθέν της όλης επιχείρησης Harling το οποίο υπέγραψαν Έντι, Ζέρβας, Άρης.

Υπεύθυνος της όλης στρατιωτικής επιχείρησης Harling ήταν ο στρατηγός Ν. Ζέρβας. Το βράδυ 26 Νοεμβρίου 1942, ο Ραδιοσταθμός του Λονδίνου μετέδωσε:

«Δυνάμεις Ελλήνων Ανταρτών υπό τον στρατηγό Ν. Ζέρβα, σε συνεργασία με Βρετανούς κομάντος, ανατίναξαν τη Γέφυρα Γοργοποτάμου». Δεν ακούστηκε λέξη για Άρη – ΕΛΑΣ! Η παραχάραξη των γεγονότων από την αγγλική εξωτερική πολιτική σε όλο της το μεγαλείο…

Και ο Τσώρτσιλ σε ραδιοφωνικό (BBC) διάγγελμά του χαρακτήρισε την ανατίναξη -από τους Άγγλους κομάντος και τους Έλληνες αντάρτες!- ως τη μεγαλύτερη πράξη σαμποτάζ στην κατεχόμενη Ευρώπη. Αργότερα όταν υποχώρησαν, κάπως, οι πολιτικές σκοπιμότητες, ο Κρις Γούντχαουζ έγραψε στο βιβλίο του «Το μήλο της έριδος»: «…ίσως δε θα γινόταν αν δεν ήταν ο Ζέρβας και δεν θα σημείωνε επιτυχία αν δεν ήταν ο Άρης Βελουχιώτης».

Οι Βρετανοί έδωσαν μεγάλη έμφαση στο αποτέλεσμα της επιχείρησης. Σε ραδιόφωνα, βιβλία, ΜΜΕ στερεότυπα συναντά κανείς τον ισχυρισμό ότι «η ανατίναξη της γέφυρας παρέλυσε την κυρία γραμμή εφοδιασμού του Rommel για έξι βδομάδες» και ακόμη ότι «σταμάτησε τον Rommel στην πορεία του για την Αλεξάνδρεια»… Φυσικά δεν μπορούμε να αγνοήσουμε, να παραβλέψουμε ότι η όλη επιχείρηση αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες δολιοφθορές στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Όμως από τις 5 Νοέμβρη του ’42 όλο το σκηνικό στη Βόρ. Αφρική άρχισε να αλλάζει αφού το ΣΜΑ κατάφερε να δημιουργήσει, με επιτυχία, αντεπίθεση με αποτέλεσμα ο Rommel να αναδιπλωθεί. Από εδώ αρχίζει και η αντίστροφη μέτρηση για το Africa Corps. Στην αντεπίθεση αυτή εντάσσεται και η μεγάλη νίκη της 8ης Βρετανικής Στρατιάς στο El-Alamein, στις 28 Οκτ. 1942, όπου πήρε μέρος και η 1η Ελληνική Ταξιαρχία με διοικητή το στρατηγό Κατσώτα.

Στις 2 Νοεμβρίου του 1942 ο στρατηγός Αλεξάντερ ανακοινώνει ότι το εχθρικό μέτωπο διασπάστηκε (Africa Corps) και οι Γερμανοί υποχωρούν προς δυσμάς ατάκτως.

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΓΕΦΥΡΑΣ ΤΟΥ ΓΟΡΓΟΠΟΤΑΜΟΥ

➤ Μήκος 211 μ. – Ύψος 31 μ.

➤ Στηρίζεται σε έξι Κολόνες–Πέδιλα (δύο μεταλλικές – δύο σκυρόδεμα – 2 λιθοδομή).

➤ Βάρος μεταλλικής κατασκευής 680 τόνοι.

➤ Κατασκευάστηκε το 1905 επί κυβερνήσεως Δημ. Ράλλη.

➤ Νοέμβριος 1942, ανατινάχτηκε και για έξι εβδομάδες διακόπηκε κάθε σιδηροδρομική επικοινωνία.

➤ Τον Οκτώβριο του 1944 φεύγοντας οι Γερμανοί, επί κυβερνήσεως του Ιωάννη Ράλλη, ανατίναξαν ένα μέρος της γέφυρας.

➤ Το 1948 η γέφυρα αποκαταστάθηκε στη σημερινή της μορφή, επί κυβερνήσεως Θεμιστοκλή Σοφούλη.

➤ Από την Αθήνα απέχει περίπου 214 χλμ. Και από τη Θεσσ/νίκη περίπου 500 χλμ.

Σήμερα στο βάθρο της γέφυρας υπάρχουν δύο μνημεία: Aπό αριστερά το μνημείο για τους 16 εκτελεσμένους την 1η Δεκεμβρίου 1942, όλοι κάτοικοι Υπάτης Φθιώτιδας. Στο μέσον το μνημείο για τους 13 πολίτες που σκοτώθηκαν από τη νάρκη (Made in USA) στη διάρκεια του εορτασμού της επετείου της ανατίναξης της γέφυρας στις 29 Νοεμβρίου του 1964. Και αριστερά το μνημείο για τους εκτελεσθέντες στα Καστέλια Φωκίδας. Εκεί στις 6 Δεκεμβρίου 1942, σε αντίποινα για την ανατίναξη της Γέφυρας οι Ιταλοί κατακτητές εκτέλεσαν 17 κρατούμενους από τις φυλακές Λαμίας. Οι περισσότεροι ήταν από την Υπάτη, τη Λιλαία, τη Λαμία.

http://www.paraskevi13.com